Nai Mam La ai Majun Maumwi a lam

Magaw shanghkai Yaw hte, Wang Dai Ju Lawn shayi a kasha, kashu ni hpung Tibet gindang hte Mali Hku Majoi lapran e nga yang, jamjau chyaren hkrum kawsi hpang gara nga yak la ai hte galaw lu galaw sha na matu nhtu nwa ni n lu mat ai majaw, n mai byin ai mau-mwi hpe nat jaw htung tara hta dai ni du hkra wundung la wunpawng Jinghpaw masha ni tsun jahta, htik lang nga ga ai.

Wundung la, Wunpawng Jinghpaw masha ni hpa majaw nga yak jamjau na ta? Ka-ang shingra kaw wa nga nga yang, nai mam n lu , n nga ai majaw dai wundung la wunpawng sha ni gaw, hpun wu, hpun wawp, kamu makrat namlaw namlap laihkru laiba ni hpe sha di nu sha, katsing kalang di sha ma ai majaw, hkum gawng lasi shing-yan lapyi rai hkam sha yak nga yang, ubyit ni a manaw matu hta mam shadung akatsing sha rai kap pru wa ai hpe hkap mu ma ai. Shaloi wundung la wunpawng Jinghpaw masha ni gaw anhte pyi nai mam n lu sha ai majaw mungkan ntsa e hpun wu hpun wawp, namlaw namlap laihkru laiba, kamu makrat katsing ni di sha nna hkum gawng lasi si wa nga ga ai. Ubyit ni e, nanhte a n-gup manaw hta gaw mam shadung zawn san ai mi she kap nga malit dai le, kanang na lu sha myit ta? Ngu san dat mu ai da.

Shaloi , ubyit ni bai htan tsun ai gaw, re ai mam shadung rai mali ai, ngu mu ai da. Bai matut tsun dan mu ai gaw, jan shata ga e lu baw sha baw nai mam law law tu nga ai. Dai kaw na lu sha ga ai, ngu bai tsun dan dat mu ai da. Wundung la wunpawng Jinghpaw masha ni gaw ubyit ni tsun dan ai ga hpe na lu ai majaw, jan shata ga de na nai mam hpe kaning di nna lu la na lam hpaji jaw na salang she tam saga nga ma ai da. Dai hpaji jaw na salang ni gaw, lawu de na salang ni rai nga ma ai.

1. Chyin ning nyi wa
2. Zai u hkrai wa
3. Malan ting ru wa
4. Nchyun Naw Du Bu

Ndai lahta de na hpaji jaw la na salang mali gaw, wundung la wunpawng Jinghpaw masha ni kaw sa du nna hpaji jaw mu ai da. Dai salang ni hpaji jaw ai gaw, mungkan ga ntsa hkrung mahkrung rai baw yawng hpe she shaga jahkum dat yu mu, ngu tsun ma ai. Dai ga na lu ai hte maren wundung la wunpawng Jinghpaw masha ni gaw mungkan ga ntsa na hkrung ai baw myu yawng hpe jahkum nna shaga dat manu ai da.

Ya, hkrung ai baw amyu yawng hte shaga ai hte maren, du sa zup masai. Shaloi , wundung la wunpawng Jinghpaw masha ni tsun ai gaw, mungkan ga ntsa asak hkrung ai baw yawng kawsi hpang gara hkrum nna nga nga ga yang gaw kaning rai galu kaba wa na ga ta? Ubyit ni tsun ai gaw, jan shata ga de nai mam nga nga ai lam tsun dan ma ai. Dai majaw, jan shata ga de na nai mam hpe kadai mahtang wa lung la lu na rai nga ga ta? Lu la hkra kadai wa shakut na ga ta? Kadai wa lit la lung na rai nga ga ta? Ngu san dat ma ai da. Shaloi, uloi hte gumra gaw, an lahkawng jan shata ga de na nai mam hpe lu la hkra shakut nna lung wa la na ga ai ngu, lit la ya manu ai da.

Jan ga du jang, E....Nu wa mam jan mam wa ni e..... an lung wa ai lam hpe she naw tsun dan na ga ai law. Le....mungkan ga na wundung la wunpawng Jinghpaw sha ni gaw kawsi kyet nna si na tai nga masai. Hpun wu hpun wawp na makrat kamu sha tam sha, laihkru laiba ni sha sha nna nga bu nga ma ai. Wundung la wunpawng masha ni hpe sa sharing shachying ya yu marit law, ngu hpyi nem tawngban ma ai. Dai majaw jan shayi sha hkrai Nang mam sum ji hpe jaw ya dat manu ai rai. Ndai maumwi hpe dai ni du hkra wundung la wunpawng Jinghpaw masha ni gw, uloi wa hte gumra wa yan e jan shata ga de na nai mam wa lung la ya ai kaw nna lu lu, lu sha wa ga ai hku nna tsun hkai nga ga ai rai. Ndai maumwi hpe lai wa sai shawng nga shawng pra ai Ji Ke Woi Ke ni a matsun htet da ai ga hpe ka matsing da ya ai lam re ai.

MAM JAN BAI WA MAT AI LAM

Lahta na ka madun tsun tawn da ai mam lu sha ai lam hpe uloi yan gumra wa gaw shawng nnan lang ngu na hta jan shata ga de wa lung la ai mam rai nga ai. Uloi yan gumra wa gaw, jan shata ga de na mam hpe lu la hkrat wa ai raitim, mam a manaw shingnan hkai nmai, lu ai baw hte sha ai baw , tsawm hpa nampu nampan ni n lawm ai mam shi chyu sha rai nga ai. Mam shi nan mung ahpyi n kap ai, n-gu tum leng leng rai asi si ai mam rai nga ai. Dai majaw mam gaw n htu baw sha ra ai rai nna hpun nhpang hta si nga ai kaw nna, numlet numhprang, lai wa lai sa masha shagu mungkan mara mi rai roi rip ai hku nhpye hkan ndum hkan, ndaw nhta rai di mayut gun nna du ai shara daru danam hkan kam mara rai madu myit du ai hku nna ju shadu sha hkawm bu wa ma ai.

Dai sha nrai, dusat du myeng rai nga ai wa du wa tsa, chyahkyi shan nga, du dumsi, uri ugan ubyit utsa, uhkru uhka, u hkun dung yun ugyin kayang dingsoi dungmang, hkintawng bau ma latung tinghkra, yu htungpyu ni, nau ni nau roi la ma ai. Dusat nau ju, lai wa lai sa nau pru ai majaw, ka-ang shing-ra ga hpe gaw nlu sharing na nngai , nga nna mam jan tsun ai gaw shinggyim masha wundung la Wunpawng Jinghpaw masha ni e, ngai mam jan gaw nu, wa ni nga ai jan ga shata ga de naw wa mat na ni ai.

Dai re ai majaw nanhte wundung la wunpawng masha ni ngai wa mat ai hpang e lu sha nga na matu malu masha hpe ngai matsun da na n ngai. Dai gaw, ndai laihkru laba, ndai n-yu nai ndai nchyaw mayin ni hta ndaw lan dung chyi yawn, nsa bandum bawn shadung da ya sai. Ndai lai hkru lai ka hpe mu in la mu, ndai n-yu nnoi nai hpe htu nna sha mu ngu nna ngai mam jan gaw tsun, numhtet ga ndai matsun, numra ga run da ni ai. Ya ngai mam jan gaw nu wa ni nga ai jan shata ga de naw wa mat sana ni ai lu yaw, nga nna shakram kau da manu ai rai.

Source; LA GINTAWNG MAGAZINE VOL. 3, MANMAW BUGA HKALUP HPUNG

WOI WUHPUNG MAUMWI

Labang Uma

Mungkan hta shinggyim masha ni hpe manu dan ai asak hkrum lam hpe jaw lu hkra sharin achyin ai lam hta, maumwi hpe jai lang ai ladat jaw lu hkra sharin achyin ai lam hta, maumwi hpe jai lang ai ladat hpe amyu shagu jai lang ai hpe mu lu ai. Ndai laika hta mung, maumwi langai hpe htai la nna anhte Wunpawng sha ni a shawng lam a matu kasi la lu hkra ngu, “Woi wuhpung maumwi” hte sharin jaw dat ai re.

Moi......... shawng de Woi wunawng kaba nga ai da. Dai woi wunaung hpe woi awn ai woi ningbaw ningla gaw grai zen ai hte woi kyin-yu wa mung grai zen ai da. Dai majaw woi wunawng hta lawm ai woi ni gaw shanhte ningbaw ningla ni hpe grai kam hpa ai hte wuhpung n karan gwi ma ai.

Dai majaw woi wunawng gaw lani hte lani woi kasha ni law jat wa ai hte woi sanit tsa law wa ma ai da. Grai kung zet ai woi ningbaw ningla ni gaw woi sanit tsa daram hpe myit dik ai lam jaw lu hkra grai shakut let woi awn ma ai da.

Dai wuhpung hta lawm ai woi ni gaw shada da nang shoi nang sha n nga ai sha grai myit hkrum let, ningbaw ningla ni a ga hpe madat mara ma ai da. Ndai woi wuhpung grai kaba ai majaw lani mi shanhte shat tam rawt jang bum yi marawn nawng nawng krin mat hkra re da.

Dai majaw bum yi galaw da ai shinggyim masha ni gaw ndai woi sanit tsa hpe gasat kau lu na matu ladat amyu myu shaw let woi hpyen hpe gasat ma ai da. Ndan pala hte gap ai, Htunghpau hte gap ai, Chyinghtep hte hkam ai, raitim woi ni shada da pawn ba hkat ai majaw woi sanit tsa jan gaw shinggyim masha ni a gasat gala ai hpe hkrat sum ai lam grai yawm hkra ninghkap lu ma ai.

Shinggyim masha ni ndai woi ni hpe anhte ndang kau lu ai rai yang, anhte hpa sha na n lu na re. Dai majaw ndai woi ni hpe gasat shamyit kau na matu bawngban ma ai da. Lani mi na aten hta shinggyim masha ni gaw woi ni hpe shamyit lu na matu maw lanyet dawdan masai da oi.
Yi ya langai hta tsa yam kaba law law hte nang hpam gung tsi amyu myu tawn da ma ai da. Woi, nri, ningwa, batbau hte laknak amyu myu tawn da ma ai da. Woi ni mung shawoi na hte maren lu sha tam sha na matu yi ya de wam sa ma ai da. Shaloi shinggyim masha ni tawn da ai nang hpam malu masha amyu myu hte tsa yam kata na, tsa-pa, tsahku, ni hte kaga nang hpam malu masha ni hte lu sha lu nna nang bri bra wa sai da.

Tsa nang wa ai majaw shinggyim masha ni tawn da ai nhtu, nri, ningwa ni hpe hta lang nna shada da gasat hkat rai wa sai. Nhkau woi ni gaw nang hpam gung amyu myu a majaw nang si mat ma ai da. Woi ni shada da sat hkat ai sai wulu la-ing gaw n htum hka yam zawm lwi yawng nga sai da. Woi ni tsa nang nna, sat hkat ai hpe shinggyim masha ni gaw matut htim gasat na hkyen nga ma ai da. Shinggyim masha ni gaw ndai woi wuhpung hpe tsep kawp shamyit kau na ngu htim gasat ma sai da. Raitim woi amyu htum hkra dang kau lu ai gaw n rai nga ai.
Ndai maumwi hpe hti nga ai anhte Wupawng amyu sha ni yawng, ndai maumwi hte lakap nna dai ni na aten hta anhte hkrum hkra nga ai mabyin hpe mahtai tam la ga law.............

Sourec; MYIHTOI MA MAGAZINE 2004-2005

MAJOI SHA-U hte JA NYI YAN JA NGA

Moi shawng de Mungkan ga hta majoi sha-u ing ai da. Majoi sha-u ing ai shaloi Ja Nyi hte Ja nga ngu ai shan nau gaw chyingtawt langai mi kaw rawng nna lawt masai. Ja Nyi gaw num kasha rai nna, Ja Nga gaw la kasha rai nga ai.

Shan gaw hka hkyet wa sai hte chyingtawt kaw nna ga de pru wa ma ai. Mungkan ga a katsi a katsang rai nga ai hpe mu ma ai. Shan nau gaw lu sha hte shingbyi shara tam hkawm ma ai. Shaloi krung sin wa langai mi kaw wan hkut mawng ai hpe mu ma ai majaw dai de shani sa wa ma ai. Shan dai shara de du ai shaloi shalawa Jahtung dingla langai mi dung nga ai hpe mu hkrup ma ai. Shalawa dingla mung grai kabu ai hte shan hpe rim la nna
“sha shan pru wa ra, Lu sha mung du sa”
ngu tsun wu ai.

Ja Nyi yan Ja Nga mung grai hkrit kajawng ai hte lawt lu lam tam ma ai. Dai majaw shan gaw:-
“Ji dwi e anhpe sha kau na rai tim hka sha gaw jaw lu mi grai hpang gara nga ga ai”
ngu tsun ma ai. Shalawa dingla mung hka jaw lu ngu yang hka n nga ai majaw hka ja sa mat sai. Raitim hka nhtung baw ai majaw hka alawan n hpring hkraw nna aten shama nga ai laman Ja Nyi yan Ja Nga hprawng mat ma ai.

Shan gaw hprawng hkawm let Myit htum let Mahtum Mahta ga de du masai. Mahtum Mahta dingla hpe mu nna
“Ji dwi e an nau hpe makoi da mi, Shalawa jahtung dingla kaw nna hprawng lawt ai rai ga ai, ya shi hkan shachyut nang ai re”
ngu mu ai.

Mahtum Mahta dingla mung shan hpe karap luding e makoi da wu ai. Kaja wa sha Jahtung dingla mung Mahtum Mahta dingla kaw sa du nna-
“Jahkrai ma yan nau nang de ndu ma ni? Nang e lagaw hkang htum sai”
ngu san wu ai.Mahtum Mahta dingla gaw
“N du n pru ma ai”
ngu htan wu ai. Dai ga ni hpe Ja Nyi yan Ja Nga na nna
“ Ya chyawm gaw Shalawa dingla hkan du wa ra ai , an nau n lawt lu na saga ai”
nga nna lagu hkrap ai majaw shan a myi prwi si ni chying hkyen de kahte hkrat wa sai. Shalawa Jahtung dingla gaw dai kahte hkrat ai myi prwi si hpe ahtawk mata yu yang grai mu dum wu ai. Dai majaw shi gaw-
“Ndai kahte hkrat ai ntsin gaw hpa ntsin rai ta, grai mu ai she rai nga ai”
ngu wu ai. Mahtum Mahta dingla mung-
“Dai gaw Sana tsahku re”
ngu tsun wu ai. Shalawa jahtung dingla mung:-
“Sana tsahku ya lu n mai i?"
ngu hpyi yang Mahtum Mahta dingla gaw:-
“Ya garai n tai shi ai lu mayu yang sanit ya ngu ai shani bai sa rit”
ngu tsun wu ai.

Mahtum Mahta dingla gaw sanit ya ngu na shani tup shatdi ngu ai didam kaba langai mi kaw hka hpunlum shadu da nna hpri sumprang mung ju jahkyeng da wu ai. Dai shani jang Shalawa dingla gaw “Sana Tsahku” lu na matu du sa wa ai. Shaloi mahta dingla gaw:-
“ Shalawa Jahtung dingla e Sana Tsahku lu na rai yang gaw hku wat chying hka de sa nna, n-gup mahka u law, n-gau mala u law"
ngu tsun wu ai. Shalawa wa n-gup mahka nna tsap jang Mahtum dingla gaw Shalawa a n-gup de hka hpunlum ru jaw ya nna hpri sumprang hte mung n-gup galun a chyaw ya wu ai. Shaloi Shalawa dingla gaw garai machyi ai hte-
“Ji e ya ngai kaning rai na law”
ngu jahtau wu yang Mahtum Mahta dingla gaw:-
“Le rum wu –na dawng su nga ai de sit sa u”
ngu dat wa ai, Dai majaw Jahtung nta ni gaw maling mala hkrung sin wa hka rum wu-na dawng nai su” re ai shara hkan nga ra mat ai rai nga ai. Jahtung dingla wa mat ai hpang Mahtum Mahta dingla gaw Ja Nyi yan Ja Nga hpe lupding kaw nna shayu la let nta sin shangun mu ai. Lani mi hta Mahtum Mahta dingla gaw Ja Nyi yan Ja Nga hpe:-
“Nan nau gaw nta sin nna chyu nga yang n mai ai, tsun dim nna nga sa hkwi mu”
ngu tsun wu ai. Dai majaw shan gaw “Yun Lang” ngu ai tsun hpe sa dim ma ai. Shan nau gaw nahtam lap hpe ru shatai nna Nga htawk ai majaw hkum ting kaya mat ma ai. Shing rai kaya ai majaw mahkyit hkrai mahkit rai, n dawng na dawng n mu na hpe mu hkat nna kahpu madin dai shari waw mat sai. Dai hpang shan gaw ma langai mi shaprat masai. Shan gaw dai shani kaw nna ma woi let nta e chyu nga ma ai. Shaloi Mahtum Mahta dingla gaw:-
“Nan lahkawng ma woi nna chyu nmai ai, yi sa masu”
ngu tsun nna, shan lahkawng yi sa ai ten hta ma hpe shi woi ya wu ai. Lani mi hta dai ma gaw hkrap chyu hkrap rai kade asawng shayu timung hkrap n zim hkraw ai. Dai majaw Mahtum Mahta dingla gaw grai masin pawt ai hte:-
“Ma nang hpe ngai azat aza di kau de ga”
ngu shazim yang ma kasha gaw hkrap zim ai hte mai wa ai. Dai hpang hkrap chyu bai hkrap ai. “Azat aza” di kau di ga ngu yang she hkrap zim nna bai mani wa ai. Dai majaw Mahtum Mahta wa gaw dai ma hpe sat nna azat aza di kau wu ai. Dai hpang langa tawng langai mi daw la nna yup ra e tawn n-htawm nba hte jahpun da wu ai. Shingdi pu sin ni hpe kadoi ahkyep yang sin machyin mi npu de hkrat lut mat nna lapawp tai mat sai.

Shana de jan du nna Ja Nyi yan Ja Nga n’ta wa yang Ja Nyi gaw ma hpe chyu jaw na matu Mahtum Mahta hpe:-
“Ji dwi e ma hpe chyu jaw na matu woi wa ya rit”
ngu tsun wu ai. Shaloi Mahtum Mahta dingla gaw:-
“Nan grai ba na manit dai. Ngai shadu da ai hpa shawng sha la mu, ma gaw yup pyaw nga ai”
ngu tsun wu ai. Shan nau mung hpa lu ngut ai hte Ja Nyi gaw ma hpe chyu jaw na ngu yup ra e nba hpun gaw yu yang ma n’re ai sha langa tawng re ai majaw grai mau mat ma ai. Dai majaw shan gaw Mahtum dingla hpe :-
“Ji dwi e an a yup ra kaw langa tawng sha nga ai, ma gaw kanang rai sata?"
ngu san mu ai. Shaloi Mahtum Mahta dingla mung:-
“Nan a kasha hpe nan sha kau manit dai”
ngu tsun wu ai. Dai ga na ai majaw Ja Nyi yan Ja Nga gaw yawn ningtsang hte hkrap nna chyu nga masai. Dai majaw Mahtum Mahta dingla gaw:-
“Nan a kasha hpe mu mayu myit yang gaw le jahku numshe de sa masu, nan a kasha hpe mu na myit dai”
ngu tsun wu ai.
Dai ga na jang shan gaw kasha hpe grai marit ai hte mu mayu ai majaw jahku numbraw de sa yu mu ai. Shaloi shan a kasha hte bung ai ma ni wu nawng wu wa hpe mu ai majaw grai mau mat wa ai. Shan gaw ma ni hpang de sit sa wa yang ma ni gaw:-
“Nan gaw an nau ni a pu sin hpe sha ai ni rai myit dai”
ngu shachyut kau mu ai. Ja Nyi yan Ja Nga mung hprawng mat ma ai. Shaloi shan a man ang ai maga de na hpun kawa ni yawng hkraw si mat ai hpe mu ai. Shan gaw dai shara kaw nna Mahtum Mahta dingla hpang de nhtang mat ma ai. Mahtum Mahta dingla gaw shan hpe mu jang:-
“Nan nau gaw nan nau a kasha a pu sin ni hpe sha kau sai majaw grai n hkru ai masha tai manit dai, dai rai nna nan nau nang kaw ngai hte rau nga n mai sai”
ngu tsun let rim la nna “Jan Lawng”de bang kau manu ai. Ja Nyi gaw Ja Wa Lawng htawng kata e sinmat sai. Dai hpang Lapawp gaw Ja Wa Lawng de du sa nna shi a panen hte Ja Wa Lawng Chying hka ladang hpe chya hkrai chya ai majaw manen wa ai hte Ja Wa Lawng hpe Ja Nga lu hpaw sai. Ja Nga gaw Ja Wan Lawng kaw nna pru n htawm man ang ai de dam hkawm wa yang, Dinghta Wa Yang ga du sai. Raitim matu mara n-pru ai sha Dinghta Wa Yang e si mat sai. Ndai gaw Majoi Sha-u hte Ja Nyi yan Ja Nga a mau mwi rai nga ai.

Mam Jan Hpe Bai Woi La Ai Lam

Ubat Duwau, Pinsin Kawng

Wundung la Wunpawng masha ni hpe mam jan shakram kau da nna, kanu kawa ni nga ai jan shata ga de lung mat wa ai hpang, ka-ang shingra ga kaw nga ai wundung la wunpawng masha ni gaw, kawsi kyet na nhpang bai pru wa sai. Mam jan matsun htet kau da ai laikru laiba machyaw mayin, n-yu nnoi nai ni hpe di htu nu sha nna sha gaw n mai byin na re. Dai majaw, jan shata ga de mam jan hpe she naw wa woi ga, ngu nna amyit jawm jahkrup, mungga bai jawm dup ma ai. Dai shaloi; jan shata ga mam jan hpe lu hkra wa hpyi lagya la lu ai nga uloi yan gumra hpe bai shangun ga, shan gaw lung sa lam mahkrun hpe mu sai yan rai ma ai ngu nna jawm myit hkrum la nhtawm, nga uloi yan gumra hpe mam jan hpe bai wa woi la na matu kalang mi bai shatsam dat manu ai da.

Shingrai; nga uloi yan gumra gaw jan shata ga de mam jan hpe wa woi la na matu bai lung mat wa masai . Jan shata ga de du lung wa ma yang, mam jan hpe bai wa tawngban hpyinem lajin mu ai gaw, ka-ang shing-ra ga e nga ai wundung la wunpawng masha ni wa, mam jan nang wa kau da ai kaw nna laihkru laiba machyaw mayin, n-yu nnoi nai ni hpe sha di htu nu sha ai majaw, hkum gawng lasi wa ma masai.

Ka-ang shingra wundung la wunpawng masha ni nga ai de bai yu wa saga ngu nna wa tsun tawngban mu ai. Dai shaloi mam jan bai tsun ai gaw, shawng de nan lagya kasa yan wa hpyi ai majaw, nu, wa mam ni shinggyim masha sharing shachying na matu shangun jaw ya dat ai hte maren, ngai mam jan hkan nang hkrat wa ni ai. Shaloi e; ngai mam jan a manaw shingnan ni hpe nu wa jan shata ni n shalawm jaw ya dat ai re majaw, lai wa lai sa masha ni nau yu, dusat du-myeng rai matse ni nau ju ai majaw n hkan yu hkrat wa nang lu n ngai law, nga nna mam jan gaw tsun dara nu ai.

Dai mam jan a manaw shingnan manang ni a mying gaw, shaloi mam nma, nchyang mam na ga, nhkye mam hkau ka, nbaw mam mamsa, shingnan mam baw sumhpa shanum makawp maga, shing nawp shingtawp, bu hpun gali lakai, tsawm hpa ting ra, nampu nampan wun ginhtawng hpungdim lanam duhkra ladaw, ga nsen manaw hte yep, yi yu yi yaw, yi hkyen, nwat hkran lam, wan shawawt hkran shatsawt , shingtung hkran hta, hkringwang hkran sawm na matu yi hkyen wunjoi u, nli naili jahkrat na u pukdun doi u, aten ladaw dawm mangai htawng chyan hpe mahkawn, nmut htawng shi hpe hkri awn na...chyi leng yan kawyeng hte brep, wundung mashang sharing, wunpawng shinggyim sharing nu she nga sayang gaw, lu baw manaw hkum sumhpa shanum, sha hpa shingnan shagu hpe jahkum ya mi, nhkrun naihpaw, shagyi du shaw, katsan hting kaw, ya gyi pungrawng, shanawm manggawng, uhkum kumgyin, latsan kumshu, n-gawng hkainu, wa la hkum mut, soi ya malut, saploi sap ring, gai din shagrang, puk hkaw mabram, shakau shanam, shinglim shingtawn, ningru hkatan, mahkau si man, ban hkung ban gya, pan teng pan ka, manam pyaw pan hpyu, se baw pan hku pan hkye ning ru, sin la kahpam, ning ru naisam, hkrang jawng hkrang pa, sap bup sap na, shing nawm manawp, hkrn lam punghkaw makawp, yi dung manap, yi ra majap, hte gali lakai mawn sumli ai baw, ningru ning-ya, ningkau hpaga, manaw shingnan ni yawng hkum raitim, zingri zingrat, malu gumju, kashun kashe hku hpyen grai nga ai, dai majaw n sa sana ni ai, shinggyim n sharing lu na nngai nga nna mam jan bai tsun ai.

Shaloi; uloi yan gumra bai tsun lajin tawngban mu ai gaw, Nu, Wa mam jan mam wa ni e, she naw hkap madat la ya mi. Hkawp madoi lahkum, chyu sau sumpum ni hpe an uloi wa hte gumra wa gaw wundung la wunpawng masha ni e kam nna she shangun dat mani ai majaw, aja awa hpyi nem tawngban nga ga ai law.

Rai sa, wundung la wunpawng masha ni a dat kasa lagya kaba yan e... nan hpe gaw ka-ang shing-ra ga, nga ai wundung la wunpawng masha ni anhte mam jan mam wa ni hpang de dat dat nna shinggyim wundung sharing mashang wunpawng sha ni hpe sa shachying ya marit nga sayang gaw, mungkan ntsa na zingri zingrat malu gumju kashun kashe rai nna, roi rip ai lagut lagu, damya kunjun, matse labye a lata hte n- gun hta na, makawp maga ai lam gaw, gara hku galaw nga myit dai kun?... Ya anhte mam jan mam wa ni gaw, manaw shingnan hte tsawm hpa nampu nampan yawng hpe, hkum hkum ra ra jaw ya dat nga saga ai re.

Ara... rai sa law... An uloi wa hte gumra wa gaw... mam jan mam wa ni a mung sumtu hpe na lu ai , majaw grai kabu hkinnum lu, kraw wang sindai masin su nga saga ai. Dai hte maren, Wundung la Wunpawng masha ni gaw,hkin tsi mahkwi let, hkin wa magyam grai zet, masai. Dinghkaw htung dum da masawn bya hkra, shingnawm bye tsat hte singgau mahkam hpe lawn da, wa nai chying htep hpe hkra, u hpyin dawnggawng dum dau da, ri lang sumjwi lang in hprawt, shingnawm grup grup manau na, masin wa hpu dum in jahtau, pin-ram chyen dawng hkawn noi leng lau, shari sumla shadun, gwi lawng nshaw hpe shangun, shingnawm laban jun,umung machya shawn, shapang lahpaw gap in gawn, umung hturen nsen hte hkri awn, na...madum pahke dum nna mahkawm... sinli machya hpe shawn, manawn ban tawk hte she mawn, shingtung lata lanu... ju gam manau dum in lahku, na...sut uhting dum di e mazing na... kan dum dan sha-ing na, nyau la kaba wa rin na da, myi usa wa sin na rai sa.Dai sha n rai madang htai shaw hta shaw garai, tingsa jan rawng shingkang hte shakrai... larawn htumting hta htu htai lai, manawt htummun hte shachyai, yaw i ningtam ga hte shanai, wunhtu hkawwawn gawai, ning-au di dam hta e shadu shanai, nai mam ni hpe zingri zingrat ai hpyen mahkra hpe mung lu kau sai, ya gaw wundung la wunpawng masha ni mung, nai mam shat dai lu dai sha nna shayi gan ring, shadang gan chying ai hte, mayat maya, gumja gumhpra rai nga wa na ni rai nga ma ai law... ngu nna an uloi wa hte gumra wa gaw, nanhte Nu, Wa, mam jan mam wa ni hpe grai sakse hkam ya nga ga ai hte hpyi nem tawngban tsun ga ai rai.

Man jan a kanu yan kawa rai nga ai, Zau Roi La hte Sum Ji majan gaw, kasha mam jan shayi sha hpe... bai tawngban tsun mu ai gaw,... Ngai sha Zau Roi mam a shayi, hkrai nang mam a Sum Ji e... le.. ka-ang ga de na wundung la wunpawng masha ni shangun dat ai dat kasa lagya kaba yan rai nga ai uloi wa hte gumra wa kaw kalang mi bai hkan nang yu hkrat wa yu su. Le.. ka-ang nga shing-ra, wundung la wunpawng chyu rum sha ni hpe naw sa sharing shachying shalat shaprat yu su, ngu tsun shakut ai hte ntsa ba nyeng up, sumtsaw ahpyi gup di na, ngai sha e... ka-ang shing-ra nga, wundung la wunpawng masha ni a yi dung hta yai yang..nhpun nhpang gaw, uloi wa a hput ba daram dung , yi ra hta hkai yang nsi urawng gawgumra wa a mai mun daram bung lu yaw! Ngai sha mam jan e... an nnu yan nwa gaw numhtet ga tsun, numra ga ndai shagun dat saga ai lu yaw. Gai!...ya uloi wa kasa gunra wa gap pala yan e... nan hpe an kanu yan kawa, Zau Roi La hte Sum Ji majan gaw, an a kasha hkrai nang mam Sum Ji hpe manaw shingnan, nampu nanpan, myu baw hkum sumhpa, ning-ru ningkau, mayat maya gaw ring ganchying, dan tu lawai shu, lamu shagan in ja, samwi zun dun daram hpra wa manit ga.. Ndai an a kasha hkrai nang mam, Sum Ji hpe nan dat kasa gap pala yan hpe ap ya dat nga ga ai law.

Source; LA GINTAWNG MAGAZINE VOL. 3, Manmaw Buga Hkalup Hpung

MANANG JANG, TINANG JANG.

Moi kalang mi hta mare langai mi hta grai lusu ai sut du kaba langai mi nga ai. Dai mare kaw nga ai ni gaw shi hpe grai hkungga shakawn shagrau da nga ma ai. Dai mare hta kashu kasha matu mara nlu nna grai matsan mayan rai tam lu tam sha nga ai gai da dinggai langai mi mung nga ai da.

Dai sut du kaba wa gaw, jahpawt manap jau jau galoi mung n’ta n daw hkan lam hkawm chyai nga nga rai ai da. Matsan gaida dinggai mung manap jau jau mare gat de sa nna sun hkan tu ai nam law nam lap di dut dut rai, jahpawt shagu sut du wa a n’ta n daw na lam maw kaba hku lai sa lai wa rai nga ai da.

Lani mi na nhtoi hta sut du kaba wa shi a n’ta ndaw hkan lam hkawm nga ai ten, dinggai langai mi ka gun nna, mashi gaw hkung hkung rai, myi hkan gaw myikret myihkyi ni galwi rai let, shi a n’ta n daw hku gat dut lai ai hpe mu dat ai da.

Shaloi sut du kaba wa gaw, matsan gaida dinggai hpe grai yu masat nna, “ htwi” ngu mayen ma htaw dat ai da. Gaida dinggai chyawm gaw shi hpe sut du wa e yu matsat ai mung n chye shi a lam hku ding yang gat dut sa sa rai nga ai da.

Shingrai, sut du wa mung, gaida dinggai hpe jahpawt shagu mu nga ai hpe shi myit hta grai nra sharawng ai da. Gaida dinggai hpe pawt na ngu yang mung mara nmu, shi a lam hku shi hkawm sa ai re majaw pawt dat mung n mai rai nga ai. Dai majaw sut du wa gaw, gara hku di nna gaida dinggai hpe shi a n’ta n’daw hku nlai hkra galaw lu na rai ta? Nga nna myit sawn sum ru nga ai da.

Lahpawt mi hta sut du wa gaw, shi a shangun ma hpe, grai mu ai muk tawng langai mi galaw shangun ai. Shagun ma mung, sut du wa shangun ai hte maren grai tsawm nna mu ai muk langai mi galaw ya ai. Sut du wa gaw, dai muk hpe la nna, gaida dinggai gat na bai wa ai ten hta jaw dat ai da.

Gaida dinggai gaw sut du wa shi hpe muk kumhpa jaw ai majaw, grai kabu ai hte n’ta de la wa nna muk hpe yu nlaw rai nga ai da. Shi muk hpe yu nna grai sha mayu ai rai tim Sut du wa jaw ai tsawm la ai muk tawng nlu mat na tsang ai majaw n sha ai sha zing tawn da ai da.

Gade nna yang sut du wa gaw shi a kasha shadang sha shingtai a 16 ( shi kru ) ning hpring ai poi kaba ga law na matu mare ting hpe saw shaga ai da. Mare masha ni mung, sut du wa a n’ta de sa nna kum hpa hpan hte hpan la sa let, sut du wa a kasha hpe shagrau kumhpa jaw ma ai da.
Gaida dinggai chyawm gaw, nau matsan nna hpa jaw na mung n’lu ai majaw, myit ru nga ai da. Dai shaloi gaida dinggai gaw, shi hpe sut du wa jaw ai muk hpe myit dum dat nna, “ ndai daram tsawm ai, muk hpe sha na matu ngai hta n ging ai sut du wa a kasha hpe she bai kumhpa na re” nga nna dai muk hpe lang rai let, sut du wa sha ga ai poi de sa wa ai da.

Sut du wa a kasha mung shi a kumhpa ni hpe yu dat yang grai tsawm ai muk hpe mu ai majaw sha kau ai hte rau dai shadang sha gaw galau si mat ai da. Sut du wa mung, kasha hpa ma jaw si mat ai lam hpe sawk sagawn ai sha loi, shi grai matsat ai gaida dinggai kaw du mat ai da. Sut du wa mung shi e jaw ai muk sha nna si sai shadu kau ai gaida dinggai hpe bai mu dat ai majaw grai mau mahka mat ai da. Gaida dinggai hpe san jep yu yang, sut du wa jaw ai muk hpe sha bai la sa nna kum hpa ai lam sang lang dan wu ai. Shaloi sut du wa gaw “ Goi e, manang jang, tinang jang she rai sa hka i” nga nna kasha hpe ahpum rai let shi a majaw si hkum a kasha a mang hpe pawn nna masin nsi, salum kahtet nna, dai shara kaw nan salum kapaw let si galau mat ai da oi.Dai majaw tsawra ai nu wa hpu nau ni e, manang hpe jang ai ngu yang tinang nang jang la ai she tai wa, anhte Chyurum ai Wunpawng sha ni shada da nem ai, tsaw ai n tsun, matsan, lusu n ging hka, jahpoi asawng lam hta zim, shut shai lam hta sharai hkat, asak n gyam, mara n shalaw rai, tsawra myit hkrum kahkyin gumdin nga ga le i.

Lung tsit pan

GA NMU YANG LAMU MU.

Moi shawng de, grai matsan nna, kasha mung shi lu ai matsan dinghku langai mi nga ai da oi.

Dai dinghku hta kasha mung shi lu ma ai da. Kade daram matsan ai nga yang sha na n-gu tum mi pyi nlu hkra matsan ma ai da. Kanu gaw kasha ni kawsi ai hpe yu nna grai matsan dum dik ai majaw, di hta nlung bang shadu tawn n htawm, shat shadu ai re garai n hkut shi ai ngu masu tawn nna, kawa hpe gaw masha ni a hka htum hta na n-gu hpe sa lagu shagun ai da.

Kawa mung kanu tsun ai hte maren, hka htum de sa nna, masha ni a n-gu hpe lagu ai da. Shingrai lagu nga yang she hka htum hta hka hpring nna kadawng danlai mat ai majaw, shangu n gaw wa malawng mat ai da. Dai shaloi htum hta shata jan asan rai htoi mat ai majaw matsan la wa gaw, “ Goi e, gadai n chye ai ngu nna lagu ai wa shata jan she mu a hka” “ga nmu yang lamu mu nga ai she rai sai” nga nna grai kaya ai hte shi lagu ai hpe tawn kau da nna, shi a hkuawn hta zaibru ni hta magawn bang la nhtawm n’ta de bai wa mat ai da oi.

N’ta de du jang madu jan kasha ni gaw n lung di sin let yup galau nga ai hpe mu jang, myit htum ai hte, n’ta chying hka lam hta zaibur ni gat a yai da nna myit lu ai maga de mi hkawm sa mat wa ai da. Madu jan kasha ni bai rawt yu ai shaloi gaw, kawa e gat a yai da ai zaibru ni gaw Ja hkyep ni rai taw nga ai hpe mu ma ai da. Shan hte a kawa hpe kade lat yu tim nwa ai majaw Ja htu let Ja n hkrun hta hkrat si mat sai kun nga sawn kau ma ai da. Rai tim kawa bai wa na hpe mung naw la nga ai da. Shannu ni mung, kawa e ru ayai tawn ai ja ni hpe magawn hta la nhtawm, panyep e kap nga ai ja hkyep ni hpe gaw nna n-gu hte galai ai pyi n-gu dang 60 lu ma ai da.

Kawa mung, myit htum myit chyum hkawm sa wa yang kahtawng langai mi na dinggai yan dingla kaw shang nga nang let ra ai galaw rai nga nga ai da. Dinggai hte dingla mung matsan la wa hpe grai shangun sha ma ai da. Hpun mung, kang 10 hta u nga yang hta rai let, ba ai lam ntsun grai shakut shaja let nga nga ai da. Dinggai yan dingla mung matsan la wa a pu ba ai nga ntsun, grai myitsu shakut shaja let, bungli lam hta kangka dik sai majaw shan a kasha shingtai hte dinghku de ya nna arau sha woi nga la sai da. Raitim matsan la wa gaw, shi hta madu jan kaba hte kasha shi lu ai lam ni hpe kachyi mung n tsun dan ai sha shi a lam hpe ip tawn da ai da.

Shingrai aten ladaw ni galai shai wa ai zawn matsan la wa gaw num kaji jan hte kasha langai hpang langai lu wa sai da oi. Raitimung, shi a lam hpe ip da ding yang sha rai lu ai da. Raitimung lani ni mi na n htoi, kasha 10 ngu na lu ai shani gaw, shi e tawn kau da ai madu jan hte kasha 10 hpe grai marit myit dum wa ai majaw, shawng na shi a dinghku a lam hpe hkrap myiprwi hte hpawn madu jan kaji hpe tsun dan ai da. Madu jan kaji mung madu wa a lam ni hpe grai na matsan dum ai majaw, “ Goi law, dai hku she nga yang gaw ndai lam ni hpe hpa majaw moi kaw nna ntsun dan nta? Matsan jam jau nga ai ma yannu ni yawg hpe an hte rau ngwi ngwi pyaw pyaw nga na matu she sa shaga la su” ngu shangun dat ai da oi.

Madu jan kaba hte kasha ni mung, shaning law law kawa hpe la yu tim n pru wa sai majaw, Ja n hkrun hta teng sha hkrat si mat sai ngu kam kau let, kahtawng ting hpe shaga nna kawa a matu kyu hpyi poi kaba galaw na nga hkyen nga ma ai da. Shingrai hpang shani na kawa a kyu hpyi poi a matu lajin nga ai shana e kawa gaw, “ manam law” ngu marawn let, nta kata de shang wa ai da. Madu jan kaba hte kasha marai shi mung kawa hpe kachyi pyi n matsing mat ai da. Raitim kawa gaw madu jan hte kasha ni hpe matsing ai da. Shing rai kawa gaw, “ daini na manam gaw laklai ai manam re majaw n’ta madu jan nan lagaw kashin ya ra ai” ngu bai tsun dat jang kasha ni gaw shan hte a kanu hpe lagaw kashin shangun ai ngu grai na pawt ma ai da.

Raitim, kanu gaw “ rai nga ai manam kaja hpe ngai nan lagaw kashin ya na n ngai” nga tsun nna manam lawa hpe lagaw kashin ya ai. Dai shaloi she manam lawa a lagaw hta lagaw chyinghkyi hkai tu ai hpe mu dat ai majaw madu wa re lam hpe kalang ta chye kau wu ai, dai majaw kasha ni hpe “ ma ni e, hkum pawt mu ndai gaw manam nre nanhte a kawa she re” ngu tsun dat ai. Kasha ni mung na kabu kajawng ai hte kawa hpe hkalum la ma ai da. Shing rai kanu gaw “ma ni e hpawt ni na poi gaw yawn hkyen ai kyu hpyi poi n rai sai, nwa hte bai hkumzup lu ai kabu kara ai poi she rai sai law” ngu tsun let madu wa hpe atsawm sha lagaw kashin ya nna hkalum la nu ai da oi. ( Maumwi gaw ndai kaw htum sai, hpu nau miwa ni gaw dai shani kaw nna, dai ni na ten du hkra tinang a n’ta hta du shang wa ai manam hpe n’ta madu jan nan lagaw kashin let hkalum la ma ai rai. )

(Raitimung, galai shai ai prat masa hta hkan nna, shara sha gu hta ngu nna ntsun ma yu ai.)

Myit rum matsum a wang padang lam.

Moi shawng de la marai masum bu hkawm wa ma yang, panglai nawng hkin gau kaw sad u hkring sa nga ai ten hta, shat shadu sha na bawng ban ma ai shaloi, marai langai mi shawng n-gu dang masum shadu ga i? nga san jang, ngam ai lahkawng yan mung mai sa, shadu ga nga, marai langai bai, jum joi masum, bang ga i? nga jang ngam ai yan mung mai sa, bang ga nga, bai ngam ai marai langai majap joi masum bang ga i? nga jang ngam ai yan mung mai sa, bang ga nga, shanhte marai masum langai hte langai shawn ai ga ni hpe, kadai mung n dang kalang n nga ai sha, myit hkrum mang rum ai lam hpe hkrai sha tsun nga ai majaw, dai hpang lai nawng hta wa madu up rawng nga ai, Baren ningka yan nu wa ni gaw, na chying wa hkrit kajawng wa nna, Nammuk dara kaba de hprawng mat wa ma ai nga yang, pang lai nawng kata na, Magwi Kawng ni hte, Ja, Gumhpraw, Sut gan arung aria ni law law htawk la lu ma ai da. Dai hpe marai masum myit hkrum yang pang lai nawng tawk dang ai ngu ai n pawt rfe da.
Lahta na myitrum La masum hte seng nna, lawu de na, myitrum masum ni hpe bai bang jat yu ga nga yang;-1. Di kru masum hpe masum brum jahkrum tawn ai shaloi masha law law hpe jahkru shakat ai di dam kaba ni dun la nga ai.2. Kahpu kanau, mayu dama, kashu kahkri ngu ai, hpan masum mung, ndi nhka ai gin run nga yang, hpa mang hkang n nga ai sha pyaw ngawn la nga ai.3. Kawa Kasha Chyoi ai Wenyi masum rai tim, langai ngu ai mung, langai hte langai n jan hpran n di n hka tsaw ra gindun hkat nga ma ai shaloi, mungkan masha amyu baw sang n lang a, asak hkrun lam htoi tai ya lu nga ai hta n-ga, asak wenyi hkye hkrang la ai magam bungli lam woi ning shawng tai ya lu nga ma ai.
Tsaw ra ai nu wa ni, myit hkrum ai n ta dinghku masha ni hte, myit hkrum ai mare buga, Mungdaw, Mungdan amyu masha ni hpe, gadai mung hkrit hkungga nga ma ai, shakawn mung, shakawn shagrau nga ma ai, marit mung marit nga ma ai.
Chyurum ai Wunpawng sha ni, lai wa sai shaning law law wa, lahta na myitrum masum ni a, gawng shingyan hpe, tatut magam bungli htan jai lang ai sha, n gup gaw baw law lata gaw lagyaw nga ai baw, n ten kaw sha noi kau nga ga ai majaw, makam masham hpung masa lam, nga sat nga sa kanawn mazum lam, sut lu nga mai lam, amyu sharawt kalu kaba lam, mungdan up hkang masa lam n lang hta, masha gum lau ga madat, saw e ri tu sanat, shan kata na byet nga ai ga malai gaw, anhte a shingwang kata hta, gumlau wa a je bat lagaw gang ai, wa hkalai latup bang ai, sumprat dik bang ai maw langyet hpaji ni hpe, n dang dum kau ga ai majaw, shaning law law wa, lang hte lang htap hte htap, hti ru n dang, hkrat sum lam law la mat saga ai.
Tsaw ra ai Nu Wa ni, hkrat sum mat wa sai kam maka hpe, lahta na myitrum masum ni a, gawng shingyan shingma n tsa, jawn nna, tatut magam bungli hta, asung jashawn jai lang mat wa ai shaloi she, hkrat sum mat ai kam maka hta na, rawt jat wa ai kam maka de asak bai hkrung shamu shamawt wa lu na ga ai.
Shan kata na byet n tai saga, saw e ri tu n shanat saga, gumlau ga n madat saga, gumlau wa gat hkai hkawm ai kan wang sai bra tsi n hkap la saga, koi yen kau saga, dumhprang saga, zen saga, n ja n hpra hte hkrum tsup saga, shawang a myit jawm jahkrum saga, magam lam hta rau ding hkrum saga, makyit sumri shangang saga, shada n bat sum daw she shakang saga ngu, kraw hkrap hkra uhku nna, lahta na, myitrum masum ni a lam hpe sang lang dat ai…

U NI MANAU DUM SHA AI LAM

1. Manau ngu ai hpe shawng nnan u amyu ni shawng dum sha ma ai.Manau lamang jum ai mung U amyu ni re ai.
Shawng na lang hta manau madu tai ai ni;-
1. U-gaw Hkawngrang manau madu.
2. Manau jaiwa ai U-ra u.
3. Manau nau shawng Sinwa u re ai. Rai tim U kataw gaw
Hpyen nau kajai ai majaw, lagat si manau n lu dum sha ai majaw kaga sumtsan mung de
dut kau sai da. Lani mi daram U kataw nnga yang,galang gaw u ni hpe grai rim sha ai majaw, U kataw hpe bai woi wa sai. U kataw hpe ba la ai gaw u byit hta grau kaba ai majaw,u byit gaw U kataw hpe ba kataw shaja yang she ma-u pyi gale mat sai da.
U kataw du wa ai hte manau dum na hku rai sai, U-gaw Hkawngrang mung u manang hpe shaga ai gaw re ai rai tim nau jahtau ai majaw, u ni kajawng hprawng ma sai. Dai majaw Hkawngrang mung nau yawn nna, baw nu yawng hkyet mat nna, langa lap hkkan she gumpawm kap mat sai da. U ni bai manau dum sha na matu bawng ban ai gaw;-
(a) Sinwa u manau madu
(b) Ura u manau jaiwa
(c) Sinli u manau nau shawng tai nna mapau poi galaw ma ai.

Manau Poi Hta Bungli Ang Ai U ni

1. Chyik-ka la manau chyere
2. Naw hkyeng u gaw ninggaw
3. U poi naw gaw n-chyun kanu chyun ai
4. U yun yu manau manam hti ya ai
5. U gum manau hpa malum bungli galaw ai
6. U ri gaw manau shat mai di lawn ai
7. U gam manau si mai tam ai wa
8. U gaw hka shatmai dagawt jaw ai
9. U ka la manau hkinjawng
10. U chyu manau poi bau dum ai wa
11. U kataw gam shimlam ningbaw
12. U tu gaw manau ngut ai shani e manau shan ngam kadoi jaw ai wa re ai. Dai shaloi U tu gaw di ri gaw di ri da ra gaw da ra, kaji gaw kaji kaba gaw kaba nga ai majaw, kaji htum ai Htingra kai sek u gaw U tu a baw a byen ya ai da. Dai majaw ya du kra U tu a baw hkyeng mat sai, dai majaw myiman n mai lata ai, rap shara myit hkrum ai hte chyawm garan sha ra ai.

Dai majaw hpa galaw tim amyu n lata na myiman n tau na, kaji kaba n lata na, n dai lam hpe mu ai gaw magawng amyu a kaji Ma Dingyau ngu ai wa re.

KADAI GRAU A TA?

Moi Shawng de grai a tsam rawng ai chyahkrai la sha masum nga ma ai da. Shan nau ni marai masum hta grai tsawm ai kanau numsha langai mi mung lu ma ai. Shan hte gaw dai tsawm ningli kanau num sha hpe grai tsaw ra ma ai da.
Lani mi hta shan nau ni masum gaw nam de shan gap hkawm na matu bawngban ma ai. Raitim kanau hpe hkrai gara hku mung n gwi tawn da ai majaw myit yak nga ma ai. Grai sawn sumru ngut ai hpang shan nau ni masum gaw kanau num sha hpe shaga nna, “ Tsaw ra ai kanau e, hpu ni marai masum nam de shan gap sa ai shaloi, nta chying hka ni pat nna sha nga u dai na de jan du jang she bai wa na re, gara de mung hkum pru hkawm yaw” nga nna htet da n htawm, nam de jaugawng gawng sa mat ma ai.
Dai hpang Tsawm ningli kanau mung nta bungli ni galaw rai let nga nga ai. Gade nna yang summwi lapran na nat dingla gaw, tsawm shayi hpe mu jang grai tsaw ra mat ai majaw, summwi lapran na pyen yu wa nna, tsawm shayi hpe shapoi la nna, summwi lapran hta ka-up let makoi kau da sai.
Shana de kahpu ni masum bai du wa ai shaloi, kanau hpe tam yu yang kanau hpe nmu tam ai majaw grai myit tsang mat ai. Makau grup yin hkan shaga marawn hkawm yu tim kanau a nsen hpe nna jang grai myit htum ai hte yawn mau dung nga ma ai. Dai shaloi kahpu kaba Ma Gam wa gaw, “an nau ni ndai hku yawn dung nga yang gaw n mai sai, anhte a kanau tsawm htum shayi hpe she mu hkra tam na ladat she shaw yu sa ga” nga nna bawng ban ma ai. Dai shaloi Ma La gaw, ngye a atsam gaw hka kata hta hkrat nga ai samit hpe pyi mu lu ai atsam nga ai nga tsun ai, Ma Naw wa gaw lamu na hkrat wa ai marang si hpe pyi lahkawng brang di lu gap n ngai, Ma Gam wa gaw, lamu na hkrat wa ai hpa hpe rai tim lu rim ai, nga nna shan hte a atsam ni hpe tsun jahta hkat ma ai . Kahpu kaba wa gaw “ Dai ni kaw nna an hte a kanau tsawm shayi hpe mu hkra an nau ni a atsam hte tam sa wa sa ga” nga nna pru sa wa ma ai.
Dai shaloi Ma La wa gaw summwi grai htat nna sin nga ai hpe mu jang shi a myi hte a zi yu dat wu ai dai shaloi nat ding la langai mi gaw shan hte kanau tsawm shayi hpe summwi hte ka-up nna ahpum da ai hpe mu dat wu ai, dai shaloi kaphu Ma Naw hpe tsun dan dat wu ai dai shaloi Ma Naw gaw shi a ndan hte summwi lapran na nat dingla hpe shading nna gap dinggren dat wu ai, nat dingla mung shi a salum hta ndan pala jung nna kajawng ai hte tsawm htum shayi hpe tat jahkrat kau dat ai. Dai shaloi Ma Gam wa gaw kalang ta kanau tsawm htum shayi hpe rim kajau la kau wu ai rai. Kadai a atsam grau a ta?
Ndai maw moi a lachyum gaw kadai mung kadai na grau ai atsam marai hpe myit hkrum mangrum ai hte jai lang yang gade yak ai bungli rai tim, langai mi nlu galaw ai bungli hpe langai mi lu galaw ai re majaw lam shagu hta awngdang lu nga ai rai.

Jiwoi Jiwa ni aq prat kaw nna Jinhpaw Wunpawng shayi num kasha ni hpe makawp maga da ai ahkaw ahkang ni.

Associate Professor Kumje Roi Ja

Moi Jiwoi Jiwa ni aq prat kaw nna, anhte Jinghpaw Wunpawng shayi num kasha ni hpe makawp maga da ai, num kasha ni lu ang ai ahkaw ahkang ni hpe jaw da ai lam hpe mu mada lu ai. Anhte aq Jiwoi Jiwa ni gaw laika hpaji hparat n chye ai raitimung dai ni na mungkan madang hta tara shang mungkan ting hkap la ai masa hte maren shanhte aq myit masa hta hkam la ai lam nga ai hpe mu chye lu ga ai.Jinghpaw Wunpawng shayi num kasha ni hpe makawp maga da ai ahkaw ahkang ni hpe lawu de na hte maren mu chye lu ga ai.

1. Mahtan da ai lam hta.

Mahtan da ai num kasha langai hpe Damaq maga de na sadi run ai rai yang, dai num kasha hpe mahtan da ai shaloi jaw bang da ai ja hpaga ni yawng hpe dai num kasha hpe jaw kau ra ai hta n ga maraw Nga langai bai kahtap jaw ya ra ai.

2. Madu jan hte madu wa dinghku jahka ai lam hta hpan (6) nga ai, Dai lam ni gaw
a. Langai hte langai shada asak gyam hkat ai.
b. Madu jan mahtang la kaji tarn ai.
c. La n du mat ai.
d. Asak hpe pyi hkrit tsang na daram adup gayet zingri ai.
e. Madu jan kasha ni hpe nbau maka ai. f. Mayu Damaq lahkawng maga myit hkrum let jahka ai tam ni re.

Lahta de na lam (6) hte maren madu jan hte madu wa hka ai rai yang madu wa gaw madujan hpe maraw Nga langai jaw ya ra ai;

Lahta de na lam Kru hku n re ai sha, madu wa gaw madu jan hpe mara nnga ai sha jahka ai rai yang bang da ai hpu ja yawng madu jan hpe jaw kau ra ai hta n ga maraw nga langai hte hpraw jaw ngu ai num kasha hpe bai shatsawm na matu kachyi langai hte sharung kung dawn ngu ai kumhpa yawng hpe dai madu jan gaw la mat wa mai ai.

Ndai Jaw ya ai lachyum gaw num kasha aq maga hku nna lu ang ai ahkaw ahkang ni hte makawp maga da ai tara ni rai nga ai.

3. N-gyi kasha lu ai kanu aq matu.

N-gyi kasha lu ai shaloi, dai n-gyi kanu hpe ma kawa la wa gaw sumrai hka ngu ai hpaga hpe dai n-gyi kasha shangai ya ai majaw lawu de na hte maren Sumrai ja hpaga ni hpe jaw ya ra ai.
a. Nga langai.
b. Nba yan langai.
c. Hkra langai.
d. Di langai
e. Kachyi langai.
f. Matsat hkam bau langai.
g. Nhtu langai '.

Dai N-gyi kasha gaw mayu ni aq nta kaw shangai wa ai rai yang lawu de na ja hpaga ni hpe bai kahtap jaw ra ai.

a. Nga langai.
b.Yamhpau lawng langai.

Lama na dai N-gyi kasha gaw shata gu nna shangai ai hpang sanit ya lapran hta si mat ai rai yang lahta de madun tawn da ai jaw ya ra ai ja hpaga aq ka-ang hkup hpe shanum jan hpe jaw ra ai.

4. Sali Wunli lu madu, lu la ging ai lam.

Lama na madu wa si mat ai rai yang ngam nga ai sutgan ni yawng hpe madu jan sha amdu lu ai. Rai timung dai num gaw kaga la hte hkungran mat ai rai yang madu lu ai ahkaw ahkang yawng sum mat na re.

Si mat ai madu wa hte kashu kasha n lu ai rai yang gaw madu wa aq sutgan arung arai hpe madu Jan ka-ang hkup, simat ai wa aq kanu kawa ni ka-ang hkup garan la ra ai. Si mat ai wa kaw kashu kasha ni nga ai rai yang gaw dai arung arai sutgan ni hta na htam masum kaw na htam mi hpe kashu kasha ni, htam matsum kaw na htam mi hpe madu jan hte htam masum kaw na htam mi hpe kanu kawa ni, ndai hku mai garan la ai.

5. Ma hkum kanu ni hpe makawp maga da ai tara ni.

a. Kadai raitimung ma hkum kanu myit n hkrum ai sha kan kata na ma hpe jahten shabrai kau ya ai lam galaw ai rai yang masha sat bunglat hka aq ka-ang hkup hpe jaw ya ra ai.
b. Ma hkum hte re ai num kasha bungli shang galaw nna n myit mada ai sha ma brai mat ai rai yang bungli madu ni hku nna, shi hpe masat ya tawn ai bungli shabrai jaw ya ra ai. Nau nkyet ai wa rai yang ri nhtu hte gumhpraw hpe salang ni htap htuk ai hku dawdan nna, mabrai mat ai numkasha hpe garum jaw ya ra ai.
c. Ma hkum hte re ai n-gyi kanu si mat wa ai rai yang, masat da hkrum ai dai n-gyi kawa gaw lawu de na bunglat hka ni hpe jaw-ya ra ai.

i. Shihkambau(l)
ii. Ngakaba(l)
iii. Ngakaji(l)
iv. Yamhpau iawng (1)
v. Kachyi(l)
vi. Magwi kawng man mi
vii. Bu chyung(l)
viii. Gumhpraw joi(l)
ix. Sagupanep(l)
x. Paswinba(l)
xi. Nhtu(l)
xii. Nri(l) ,

6. Roi rip ai lam.

a. La langai gaw asak aprat ram ai num kasha ma hpe dai num kasha myit nhkrum ai sha roi rip kau ai rai yang lawu de na bunglat hka hpe jaw ra ai i.

i. Shihkambau(l)
ii. Nga(l)
iii. Nbayan (1)
iv. Gumhpraw lahkawn(l)
v. Nhtu(l)
vi. Nri langai.

Roi rip hkrum ai num kasha kaw ana ahkya byin wa ai rai yang tsi tsi na matu jarik hpe mara shut hpyit ai wa jaw ya ra ai.

b. Roi rip hkrum ai jan gaw asak aprat n ram shi ai num kasha ma rai yang lawu de na hka ni hpe kahtap jaw ya ra ai

1.Shi hkam bau(l)
2.Shawa nang kachyi(l)
3.Lahkawn(l)
4. Gumhpraw joi (1)
5. Magwi kawng zum mi
6. Lawnghpau Iawng (1)
7.Nga lahkawng
8.Nba yan(l)
9.Htunghpau sinat(l)
10.Buchyung (1)
11.Nhtu(l)
12.Nri(l)
13.Di dam(l)
14. Hkra(l) ndai ni hpe jaw ya ra ai.

7.Madu wa lu ai num hte shut ai (Num shaw) at lam.

Dinghku n de shi ai la shabrang langai gaw dinghku num langai hte shut hpyit ai rai yang lawu de na hte maren hka jaw ya ra ai.

a.Shawa nang kachyi(l)
b.Bau(l)
c. Nbayan(l)
d. Lawnghpau lawng (1)
e.Nga(l)f.Htunghpau sinat(l)
g.Gumhpraw n-gang (1)
h. Magwi kawng (1)
i.Nhtu(l) J.Nri(l)

8. Mana ai num hpe shut hpyit ai raiyang No. (6)hta lawm ai roi rip ai lam hta jaw ra ai hka hta hpaga langai shajan nna hka jaw ra ai.

9. N dum shami nang nna shut ai lam

a. N dum shami nang taw ai num kasha hte shut ai la wa kaw nna, num jan hpe lama jaw lu Jaw sha nhtawm shut hpyit ai rai yang dai shut hpyit ai la wa gaw dai num hpe No. (7) hta lawm ai madu wa lu ai num hpe shut ai shaloi jaw ra ai hka hte maren hka jaw ra ai.

b. N dum shami nang taw ai num gaw madu wa lu ai num rai yang gaw. No. (7) hta lawm ai madu wa lu ai num hpe shut ai shaloi jaw ra ai hka hta hpaga langai shajan nna jaw ra ai.

10. Masu hkalem la nna rau woi nga ai lam.

Num kasha ma aq kanu kawa ni n chye ai sha num kasha langai hpe rau woinga ai rai yang, lawu de na hka ni hpe num kasha aq kanu kawa ni hpe jaw nhtawm num kasha hpe mung kanu kawa ni kaw bai ap ya ra ai.

a. 8 hkambau (1)
b.Nbayan(l)

Num kasha aq kanu kawa ni myit hkrum ai rai yang gaw ra ang aiHpu ja bang nna, hkungran la mai ai.

Lahta de tang madun da ai lam ni gaw anhte Jinghpaw Wunpawng amyu sha ni aq htunghking hta na mungkan hta masat tawn da ai num kasha ma ni aq ahkaw ahkang (Women's rights) ni zawn shayi num kasha ma ni hpe makawp maga da ai ahkaw ahkang tara ni rai nga ai.

Saranum Kumje Roi Ja
Associate Professor, Philosophy Department, Myitkyina University

MANAU AMYU HPAN NI. (Many kinds of Manao)

By Lahpai Zau Mun

Manau dum yang ka manawt ai !am amyu langai sha rai tim. lachyum gaw shai nga ai. Manau amyu ni: - Sut manau. Kumran manau- Ninghtan manau. Padang manau. Ju manau. Htingram manau. ningshawn manau- Kumrum manau. Nausawt manau. Htinghtang manau ni rai ma ai.

(1) Sut manau : - LUSU nga mai nna manau dum ai manau rai nga ai. Dai manau hta sa du lawm ai ni hpe kumhpa garan jaw chye ma ai.

(2)Kumran manau :-Lamu madai jaw jau ai nta langai ngai kaw na kahpu kanau shada nja nhpra hka bra wa na. htingbyen pru wa na rai yang, kumran manau dum ma ai.

(3) Ninghtan manau :- Hpyen majan rawt na rai yang n-gun atsam la ai. myit mang jahkum la na matu ninghtan manau dum ma ai. Dai shani share shagan nat ni yawng hpe jaw jau ma ai. Majan woi awn na hpyen bu hpyen ma ni sanat laknak. ninggang ni hkyen lajang jahkum shachyip da nna, lamu madai ni kaw hpaji hpyi san la nna, shanhte hpaji jaw ai hte maren manau dum la nna hpyen gasat pru sa wa ma ai, Ka manawt ai shaloi mung tinang lang ai laknak ni lang let ka manawt ma ai. Manau kaga dum yang gaw naura chyinghka langai sha baw nhtawm, shang wa ai hte bai nhtang pru wa ai chyinghka langai sha rai nga ai. Ninghtan manau gaw chyinghka lahkawng baw nhtawm, shang wa ai chyinghka kaga, pru wa ai chyinghka kaga di nna masat da ma ai. Hpyen rawt manau dum ngut jang she hpyen laknak arai ni lang nna majan sa wa ma ai.

(4) Padang manau :- Majan sa nna awng dang wa ai shaloi, padang manau dum ma ai. Dai shani nat amyu yawng hpe Jaw jau ma ai. Lamu madai ni hpe mung chyeju dum ai masat galaw ra ai.

(5) Ju manau :- Asak kaba sai myitsu ai Du jan, Du wa, Gumgai Dingla si nna makoi mayang ngut ai hpang e dum ai manau rai nga ai.

(6) Htingram manau :- Shada da nram hkat nna, ram hkra htingram ai shaloi dum ai manau rai nga ai. Dai shani shada da jaw ai, la ai htinglu htinglai sharai hkat ma ai.

(7) Dingshawn manau :- (Hpundu dip manau) Lamu madai lu nna lusu ai ni nta ningnan galaw ngut nna dingshawn shang ai shaloi. shing nrai hpang shaning dum ai manau rai nga ai.

(8) Kumrum manau:- Hka bra mat ai na sai kahpu kanau shada bai hkrum zup nna kabu gara ai kumla madun ai manau rai nga ai.

(9) Nausawt manau :- Majan rawt mahka e jahkring jahkra pyaw poi zawn lana de mi sha, shing nrai jahkring mi sha gan manau ai manau: nat jawjau ai mung nat yawng hpe njaw ai, langai lahkawng hpe sha jaw jau let, lamu madai hpe mung njaw ai sha, loi hkring loi hkra sha rai manau dum ai hpe 'Nausawt manau' nga ma ai.

Dai zawn rai dum ai manau hta manau shadung hpe mung jahkik ai lam nnga, manau shadung kaja nlu jang maisau hte mawn sumli nna rai tim manau dum chye ma ai. Dai zawn rai jun ai manau shadung hpe 'Nausawt shadung nga ma ai.

10) Htinghtang manau :- Sut manau hta grau ai hku dum ai manau re. Sutring sut chying, U, Wa. yamnga law ai, naiman ntaw ntsang lu ai, kahpu kanau, mayu dama mung chying ai ni sut manau dum ai hta htam mi jan nna jahting jahkum shatsup tawn ra ai. Grau nna lusu nga mai, lu lu, lusha wa lu na hte makyin jinghku shangang shakang lam htam wa na matu dum ai manau re.

Npan de manau dum na naura lajang tawn ai zawn nbang de mung naura lajang da ra ai. Npan de manau dum ai mali ya rai jang nbang de lajang tawn ai naura hta bai matut nna nhtoi mali ya manau bai dum na rai nga ai. Nbang npan maga lahkawng nhti nhtang dum ai manau hpe 'Htinghtang manau' ngu ai rai nga ai. Ndai manau hpe ram ram lusu ai ni she lu dum nga ma ai.

(11) HKridip manau :- Mare kahtawng ninghtawn ningnan de ai shaloi, yi hkauna naiman, lusha lu jahting la jang, jaw jau nga ai nat ni hpe shagu hkungga U, Wa yamnga ren di nna sat jaw nhtawm, mare buga ningnan ring hkang chying wa u ga, ngwi pyaw lu sut lu su nga mu nga mai wa. hkam kaja mayat maya law htam wa. nga ai mare ginra htinghput htingra galaw lu galaw sha na shara yi sun hkauna hkai nmai myu baw shagu hte, rem ai u wa. Yamnga, amyu yawng law htam nga pra sa wa na, masha hte hku hkau hkamja ai mare byin tai wa na matu, mare 'Hkridip manau' ngu nna dum ai manau rai nga ai.

(12) Roidu kaput manau :- Asak naw hkrung nga ai shaloi manau dum sai wa sai myitsu salang asak kaba sai ni si ai shaloi, karoi Jun nna mang makoi yang. ndaw hkahkrang ai lam galaw nhtawm. mang makoi shangut ai hte rau karoi hpe run baw kau nhtawm, dai karoi jung ai nhkun shara hta manau shadung bai galai jung nna, shalan shabran ai manau, Roidu kaput ai manau ngu nna manau dum ma ai.

(13) Hkindu tep manau :- (Palam la manau) Ndai manau gaw Palam la ni pyen kayawt hkawm ai hpe kasi la nna, ka manawt ai manau re da. Shawoi na manau ka nanawt ai hte nbung ai, chying bau dum ai mung loi mi shai nga ai hte yak ai majaw, ndai prat hta nau wa nhkan galaw masai da, Nung Rawang ni hte Lawngwaw ni sha chye lang chye ka manawt masai da.

Source; KACHIN WAY OF LIVING BOOK-1 ( Jinghpaw ni a manau dum ai lam. (The Manao Dance Festival) ) By Lahpai Zau Mun B.A (Hist.) H.G.P., Momuk

Jinghpaw Makam Masham hte Htung Hking

By Sara Pungga Ja Li

Jinghpaw ni a htung hking masa hte makam masham masa lahkawng hpe sum roi laika hku ga baw langai hpra ka na shatsam ai hkrum nngai, raitimung kamsham ai lam kaw na, htung hking ningli pru wa ai rai nna, makam masham hte htunghking, san san, garan nga ai daw hpe shawng chye ra na ga ai. Shing rai gara hku gayau nga ai ngu ai hpe, ga shadawn hku nna kapik kapawk rai shawng myit yu ga.

Jinghpaw ni a makam masham hta Karai Kasang, hpan sagya, Mahtum Mahta, Lamu Madai, Matsaw Ning Tsang, Jan, Shata ni gaw wuhpung langai sha re ai hku tsun chye ma ai "Karai Kasang e mu u law" ngu ai ga hte "muq e a chye u law" ngu ai ga gaw langai sha rai nga ai. Shinggyim masha hpe mung Karai Kasang ngu ai wa hpan da sai nga nna kam ai. Shinggyim masha ni law htam mayat maya wa na matu, lahta e madun ai ni hta na, Mu di shayi, Mahtum Kaw Tsalat, Jan Ma Hpraw Nga, Madai Ma Ja nga, ni hpe la nna mayat maya wa ai re nga nna kam ai.

Shing rai Karai Kasang gaw mayu rai nna, shinggyim masha gaw, Dama rai nga ai. Dai raitim Karai Kasang hte shinggyim masha gaw, shan hkau rai nna, Kani Katsa ang ai hku tsun mayu ai n rai, Karai Kasang e hpan da ai. Karai Kasang jaw ai Num hte mayat maya wa ai majaw Karai Kasang gaw npawt shinggyim masha a Madu ngu mayu ai hku rai nga ai. Dai rai nna mayu hpe shut yang, htum mat chye ai. Hkungga ra ai, mayu a ga madat mara ra ai, hkungran poi shani mayu ni hpe shat shawng jaw ra ai, mayu ni hpe san san tawn da nna, jaw ra ai hkungga ra ai ngu ai htung hking gaw Karai Kasang masha hta grau ai ngu ai makam masham kaw na pru wa ai rai nga ai.

Mayu ni a sharung shakau kungdawn ni gaw Dauma ni a matu Ningpawt Ninghpang hku nna masha a matu ahkyak htum hkaili naili, di sumla, ban hka wan, hpun palawng, n htu, n ri ni rai nga ai. Dauma ni a hpuja hpaga gaw, dai hkai nmai ni hkai nna lu la ai, nbaw nnyeng, tsa chyaru, nri, nhtu hte lu tam ai shan nga hte kaga shanhte jaw ai kung dawn ni hte lu tam la ai arung arai ni hte bai n htang chyeju dum hkungga ai lam sha rai nga ai.

Shing rai Jinghpaw ni a mayu ni hpe hpu jaw hpu ya ai lam gaw Karai Kasang hpe chyeju dum alu jaw ai lachyum sha pru ai. Dai hta kaga, mayu muq ni e Dauma gasang wa hpe jahku lam lam galu ai ri yan jahku hpe kye chyum kye pau n byin ai sha ndi nhten ai ri pali shit shangun nga ai. Dai pali hpe hpa rai shit shangun ai lachyum kaga hpa nnga ai. Dauma gaw mayu a ga madat ra ai, mayu ni tsun ai hpe Dauma galaw ra ai. Dai hte maren shinggyim masha gaw Karai Kasang a ga madat ra ai. Karai Kasang a ga hpe ga san n htang san ai lam nnga ai sha awm dawm tsep kawp madat ra ai ngu ai lachyum sha nga nga ai. Mayu ni a matu baw ai shat lit ni n mai shut ai, tsawm htap ra ai ngu ai htung hking gaw "Shinggyim masha gaw Karai Kasang a matu bungli galaw ai shaloi, tsawm htap ra ai, manu dan ra ai, ngu ai makam masham kaw na pru wa ai htunghking rai nga ai.

Karai Kasang hpe gaw lama ma jaw yang jaw jau ai lam raitimung, chye chyang ai hkin jawng ni chye shaga ai dumsa ni hpe tingnang a malai, shatsawm galaw, shaga shangun ai makam masham kaw na, mayu hpe shaga yang, kasa jang htung hte shaga ra ai ngu ai htung pru wa sai. Karai Kasang kaw sit sa ai shaloi mung chyeju dum kumhpa yu ngwi nsen hte shakawn nna sit sa ra ai ngu ai makam masham kaw na, mayu ni kaw sa yang hpuja hte tsun shaga ai htung pru wa ai.

Dai hte maren la pu gaw matse labye, tsadan a ali a ma rai nna Karai Kasang a hpung shingkang gaw lapu a atsam hpe dang kau lu ai ngu kam ai makam masham kaw na Num, raw ma Ja koi hpe la ai shani, lapu sama hpe n ra, ai rai nna, Karai Kasang a kasha Hpan Wa Ningsang Chye Wa Ningchyang hpe dai daw ai shani, shi a shadai daw lup da ai kaw na tu wa ai kumba hte, shatsai jasan la lu ai ngu ai makam masham a majaw num n nam shalai yang kumba ning, hpang hku shalai ai htung hking hpru wa sai.

Kaga langai mi gaw shawng e tsun lai wa sai hte maren Hpan Sagya, Lamu Madai, Matsaw ning tsang ni yawng hpe Karai Kasang a wuhpung hku masat nna kam ai lam nga ai raitim Jinghpaw ga hta dai ni yawng hpe Jinat ngu nna tsun ai. Shing rai nat ngu nna shamying ai hta, n kaja ai wa ngu mayu ai n re sha, teng sha nga nga nna n mu lu ai ngu ai pali myen ga kaw na rai nga ai. English ga hta mung Spirit ngu nna mu lu ai, n kaja ai Nat hpe Evil Spirit, kaja ai Nat hpe Spirit, Chyoi pra ai Nat hpe Holy Spirit nga ai. Chyum Laika hta Chyoipra ai Wenyi nga nna rawng nga ai.

Chyoipra ai Wenyi gaw Karai Kasang re nga nna mung rawng nga ai. Jinghhpaw ni mung Chyoipra ai Wenyi madang hpe n mu tam ai raitimung kaja ai Wenyi ni hpe ji nat ngu shamying nna jawjau nga ai. Dai Ji Nat ni hpe gaw shinggyim masha ni hku nna manawt ding sawt chying bau shup sheng yu ngwi mahku ni hte shagrau sha-ah ra ai ngu kam ma ai. Dai rai nna, Ji Nat ni a Uma hpung dim Madai Nat hpe jawjau ai shani hpe Manau shani ngu nna shamying ai. Dai makam masham kaw na htunghking Manau pru wa sai.

Bai nna dai Hpan Sagya ni hte shinggyim masha ni gaw hkrang bung sat lawat nga ai ngu nna kam ai shanhte mung shinggyim masha hte maren na hte madat lu ai myi hte mada mu mai ai, lagaw hte hkawm ai, n'gup hte sha ai ngu nna kam ai a majaw nat hpe n'gup hte shaga dumsa ai htung pru wa ai. Shanhte sa dung na nat ra, hkungri lakang galaw ya ai htung pru wa ai re, shanhte sa lu na dinghkang nat nhtawt nat htinglan shanhte sa sha na shan ni hpe shadu jahkut tawk makai ai ni gaw Karai Kasang hte shinggyim masha gaw hkrang bung ai ngu kam ai kaw na pru wa ai htung hking ni rai nga mali ai.

Matut nna tsun ga nga yang shinggyim masha gaw Wenyi hkum hkrang lu ai ngu kam ai, dai Wenyi hkum hkrang hpe Jinghpaw ni numla ngu nna tsun ai. Hkum hkrang gaw hten mat chye ai raitim Wenyi hkum hkrang gaw htani htana hkum hkrang re. Hkum hkrang si mat ai shaloi Wenyi gaw ngam nga ai, dai Wenyi numla gaw buga kaga lu ai rai nna, shi a buga de wa mat ra ai. Dai shaloi si mat ai wa hte naw hkrung nga ai ni gaw hka mat ra ai. Shakram hkat ra ai, shakram ai shaloi poi galaw ai. Dai kaw na mang bru ai htung hking, mangbru poi galaw ai htung lu wa ai. Dai mangbru poi a hpang jahtum lamang gaw tsu shawawn ngu ai. Wenyi numla hpe shi a buga de, matsun shawawn kau ai lamang rai nga ai.

Shing rai sumroi laika hpe hpung dim dat ginchyum mat wa ga nga yang Jinghpaw ni a htung hking hta hpa baw baw galaw ra ai hte gara gaw galaw mai ai hte, gara gaw n galaw mai ai Jinghpaw shada htung hking n hkrum ai nhkan e ningdang garu hkat chyai nga na hte moi na htung, ya na htung ngu tsun gumlang alai chyai nna yak nga na malai, Jinghpaw ni hpa baw hpe gara hku kam ai, shanhte a makam masham masa hpabaw re, shanhte a kamsham masa ni gaw, dai ni ta tut a sung shang akyu rawng nga a ni? ngu ai lam ni gaw shawng myit yu ra ai lam ni rai na re. Htunghking byin tai wa ai npawt makam masham hpe sung sung ru gawt nna, nsawk shapraw ai sha, htunghking hpe gara hku galaw na, shawng de na ni gara hku galaw ai, gara kaw na ni kaning rai galaw ai nga nna tinang mu yu, na yu sai lam ni hpe sha, anyin tsun chyai garu nga ai hte sha gaw Jinghpaw ni a htung hking manu shadan galu kaba wa na lam n hku ai, htung hking arung a rai, rai nga ai lung hpau lawng ngu ai gaw Miwa arai rai nna Miwa ga hte shamying da nga ai.

Jinghpaw ni a hpu ja lam gaw dai Miwa palawng paw pru ai hpang she byin wa ai rai a ni? n rai nga ai. Dai hku rai yang Miwa palawng hpe garai nshamying lang yang hpa baw hpe lang nna lachyum gara hku lat lang ai ngu ai hpe chye jang gaw dai ni raitimung manu naw dan ai hte Miwa wa a man e mung kaya kahpa n tai na rai nga ai.
Dai re rai nna Jinghpaw ni a htunghking hta hpabaw lang nna hpa baw galaw lai wa sai ngu ai hta, hpabaw kam nga ai ngu ai gaw grau a hkyak nga mali ai rai.

Sara Pungga Ja LiKachin Oral TridationResearcher
Mungna Daru Shatapru

WUNPAWNG BAWSANG NI

Sara Pungga Ja Li
Wunpawng labau hpe hkai yang, Wunpawng sha ni bawsang kru a kaji kaw na hpang ra na rai nga ai. Raitim bawsang kru a kaji kadai ngu ai hpe gaw bawsang shagu ni hkai ai hta n bung hkat nga ma ai. Nbung hkat ai lam mung teng ai lam lawm nga ai. Jinghpaw hku hkai ai hta bawsang kru ni gaw kaji rum ai ngu hkai ai. Kaga bawsang nkau mi hkai ai hta Wunpawng amyu n re ai ni hte mung kaji rum ai hku hkai ai. Ga shadawn tsun ga nga yang, Gam gaw Miwa, Naw gaw Jinghpaw, La gaw Kala, Tu gaw Lashi, Tang gaw Tibet lahta na zawn kayau hkai ma ai.

Dai hpe yu yang, Wunpawng sha ni a labau gaw matsun maroi labau re ai lam dan leng nga ai. Wunpawng myu bawsang kru gaw kawa rum ai hku n re ai sha, bawsang nkau mi gaw kaji rum hkat nna nkau mi hte kahkai rum hkat, nkau mi hte kake rum hkat she rai na tai ai. Dai majaw du Htingbai Naw Awn a labau laika hpe madung shatai nna hkai ga nga yang, Shapawng Yawng Dang Mang nga nna rawng ai, kaga laika ni hta gaw Sumpaw Yaw, Shapawng Yaw nga nna mung rawng ai, Yaw ngu ai lachyum gaw Miwa hpraw-Gam, Miwa hkye-Naw, Myen, Sam-La, Mungnun-Tu, Danda-Tang, Jinghpaw gaw Yaw ngu ai matsun maroi kaw na rai nga ai.

Shi a madu jan gaw jan ma re ai nga hkai ai, jan ma ngu ai hpe myit yu mai ai lam nga ai. Jinghpaw ni tsun ai hta jan ga, jan mung, jan masha, jan rung, jan masha ni ngu ai ga grai lang ai. Dai ni gaw kadai ni rai ta? Jinghpaw ga hta jan ngu ai gaw lamu gang hkau e noi nna mungkan hpe nhtoi jaw ai wan gumdin kaba hpe mung jan ngu tsun ai.

Dai majaw masha nkau mi dai wan gumdin kaba nga ai de sa ai, shing nrai, dai wan gumdin kaba kaw nga ai ni yu sa ai ngu myit la nga ma ai. Dai majaw dai jan ga ngu ai a mabyin madung hpe tam ra nga ai. Tibet bumga e moi prat hta jan amyu jan ga ngu ai nga lai wa ai lam sakse nga nga ai. Dai amyu gaw shanhte a aten hta ram ram galu kaba nna makau grup yin naw zai ai amyu ni e shagrau shareng ai hkam la lu ma ai. Jinghpaw ni mung zai ai amyu ni hta lawm lai wa sai hte maren, jan amyu ni hpe shagrau lai wa sai. Jan amyu ni gaw makau grup yin zai nna hpang hkrat ai amyu kadai hte mung majan n byin ai hta n ga, jinghku masa hku nga lai wa ai.

Dai majaw Jinghpaw ni hte jan ni mung htunghking lam du hkra matut mahkai, kanawn mazum ai maumwi nga nga ai, kalang mi na Zinghkum Tu Yau e jan mare na du sa ai waq hpe gap dat ai, waq gaw mai byit byit let jan mare de bai du wa ai, hkala hkrum ai waq hpe jan masha ni gaw tsi tsi la ai, shana de Tu Yau gaw waq hkan let, hkan du nang ai. Tu Yau a mayu ni gaw jan masha ni a jinghku Mahtum Mahta ni rai taw nga ai rai nna wa gap ya ai manghkang mung pri nem mat ai nga ma ai. Jan ga de kabung dum lung ai lam maumwi nga ai. Jan ga na mahkawn shabrang ni Jinghpaw ni kaw poi sa ai lam maumwi nga ai. Jan ni kaw na mam nli ni sa hpyi ai, wan ni mung sa hpyi lung ai lam maumwi nga ai. Jan ga na ni hte kanawn ai majaw, Jinghpaw ni hpaji grai lu ai, sut gan ni mung lu la nga ma ai. Dai majaw Shapawng Yaw gaw jan ga na num langai ngai hpe la sai lam teng mai ai.

Dai hku tsun yang, anhte mu lu ai wan gumdin kaba kaw na nan la ai she rai na re nga ai masha mung nga na rai nga ai. Jinghpaw ni a labau hta baren num raw num la ai lam rawng ai. Dai majaw baren nga jang, lapu hku chye na kau ai. Jinghpaw htunghking maka ni gaw dai baren num la ai shani kaw nna lu ai maka re ai nga tsun nga ma ai. Raitim Jinghpaw ni baren num la ai ten hta Miwa amyu ni baren sumla kap ai htunghking arung arai ni lang nga sai. Shanhte lang ai arung arai ni hte dum nta mare bunghku hkan du hkra baren sumla kap ai majaw, Miwa amyu hpe baren amyu ni ngu shamying ma ai. Miwa hpe baren, Rasha hpe tsap nga nna gaw dai ni du hkra shamying ma ai.

Dai majaw Miwa num la yang, baren num la ai ngu tsun mai nga ai. Miwa n rai na re, lapu nan she rai na nga jang gaw Jinghpaw labau hpe mungkan shinggyim masha hte matut ai hku n mai hkai sai. Ja Tawng ngu ai maumwi law law nga ai. Dai maumwi gaw Jinghpaw maumwi n rai nga ai. Dai rai nna maumwi hta Jinghpaw bawsang ni a lam n rawng ai. Marip, Maran, Lahtaw nga nna mung n rawng ai.

Ja Tawng ngu ai mung Jinghpaw ga n rai nga ai. Dai hpe Jinghpaw ga hku lat nna ja grai rawng ai mungdan ngu tsun htai yu, grai ja ai n-gun ja ai, myit ja ai hku Ja Tawng ngu lachyum lat yu rai nga ga ai. Raitim, Tibet ga e Ja Tawng mung hte Ja Tawng amyu ngu ai nga lai wa ai gaw teng ai. Dai maumwi hpe Jinghpaw ni shanhte a ga hku hkai ai rai nga ai. Ja Tawng maumwi hta Pilan du ni nga nna rawng ai, raitim singkaw tu ai u pilan n rai nga ai.

Tibet ga rai nna Nipo mungdan hpe shamying ai, Miwa ni mung Tibet ga hpe la nna Nipo mungdan hpe dai ni mung pilan nga nna shamying da nga ma ai. Shapawng Yaw e la ai num mung shinggyim masha rai nna jan amyu ngu mying ai masha amyu mying rai nga ai. Wunpawng sha ni gaw dai jan shayi a kashu kasha ni rai nga ai. Lahta e tsun sanglang ai lam gaw Yuda chyum laika hpe chye ai ni grai chye na loi nga ai.

Yuda ni a tsun shaga ai hte laika ni hta kalang lang Hkanan mung ngu ai ni, Yerusalem nga ai ni, Zi-un bum nga ai ni gaw sumsing lamu, Karai Kasang a mungdan hpe tsun ai rai nga ai. Dai shara ni gaw mungkan e mung teng sha nga nna Karai Kasang a mungdan hte shadawn tsun ai hku rai nga ai. Dai hte maren, Mahtum Mahta ni, jan ga ni, baren num raw ngu ai ni gaw shadawn tsun ai rai mai nga ai. Shapawng Yaw hte jan ma shayi kaw na prat ai ni law law rai mai ai. Raitim rau nga ai ni hpe sha anhte chye ai Tibet ga, India ga, Miwa mung hkan mung nga pra mat wa na masai.

Raitim, rau shara mi sha sa nga ang ai gaw Lisu, Hkanung, Lhovo, Lachik, Zaiwa, Jinghpaw bawsang kru rai nga ai. Ndai ni gaw madung hku nna yawng ni langai sha rai nga ai, raitimung kata kaw n dum shamyi n dan n leng ai hku shai hkat nga ga ai. Shaga ai ga tsep kawp shai ai zawn nkau mi loi li shai nna chye na mai ai hku sha shai ai mung nga nga ai.

Anhte a matu gaw n shai ai hku rai yang, hpa majaw bawsang garan n ra nga mali ai. Dai shai ai hpe atsawm sawk la yang, anhte a matu manu dan ai amyu langai byin tai mai nga ai. Bawsang langai hte langai hta rawng ai ningja atsam ni hpe laika ka ai wa mu mada ai daram tang dan na nngai. Dai zawn tang dan ai hta ra rawng dum hprut n htap htuk ai lam byin yang mung, marai langai mi a ningmu sha rai nga ai majaw, mara dat ya na matu tau nna tawngban lajin nngai.

1. Nung Rawang bawsang;- Shanhte a nga shara gaw Mali yan Nmai hka a hka deng, Jinghpaw buga a dingdung jahtum, hkyen bum law ai shara kaw nga nga ma ai. Shanhte hpe Sam ni gaw Hkanung hkawhkam hpraw nsam zawn tsawm ai myu ni ngu shamying ai nga ma ai. Shanhte a hpun palawng law malawng gaw hpraw tu ai nsam hpe ra sharawng nga ma ai. Dai majaw ahpraw law ai hpun palawng hpe hpun nga ma ai. La salang ni gaw gup duru hpe shani shagu na hking hku chyawp ma ai. Nung, Rawang bawsang ni hta laklai ai hku tsawm nga ma ai.

Wunpawng bawsang ni kayau kaya rai nga ai kaw Nung Rawang hpe gaw kalang ta yu ginhka lu na daram laklai tsawm ai nsam pru nga ma ai. Nung Rawang bawsang ni gaw hpraw tsawm ai sha n-ga, sumnung nga ma ai. Shing rai sumnung shingdi ai bawsang ngu mai ai.

Shanhte a ga shaga ai nsen mung ja ai ga ni n lawm ai sha, nem nna sumnung ai nsen pru nga ai. Nung Rawang bawsang ni tsawm ai hte sumnung ai a majaw, Wunpawng sha ni yawng hpe tsawm htap shangun nga ai. Yawng a arawng sharawt ya nga ai. Sumnung ai ngu tsun ai shaloi nya ai, nden kata ai hpe tsun ai nrai nga ai. Mung masa prat hta Mung Hpawm Myen mung rapdaw kaw hkringmang daju hpe ninghkap dakren lu ai gaw Nung Rawang bawsang na duwa Zanhta Sin nan rai nga ai. Shi daram nden rawng ai salang dai ni hkra n nga ai ngu na daram rai nga ai.

Ningbaw kaba Tu Jai tsun ai, moi na salang ni mung masa lahtum pat kau da ma ai nga nna tsun ai. Duwa Zanhta Sin rapdaw tingnyang lahtum ai hpe tsun mayu nga ai. Teng mung teng na sai. Raitim Mung masa chyinghka la da ai majaw, lahtum hpaw yu ai mung mai byin nga ai. Wunpawng amyu hta Nung Rawang bawsang lama n lawm ai rai yang, hkum tsup ai amyu n tai lu na rai nga ai. Hkristan makam masham prat hta mung Karai Kasang gaw makam masham hta maju jung manoi ai hta hkan nna myihtoi htoi shing-ran mu shangun nga ai.

Dai hku rai yang, myihtoi htoi shing-ran mu ai kam sham ai masha hta na Rawang hpung masha ni grau law nga ai rai nna makam masham hta grau maju jung ai bawsang ngu yang n shut nga ai. Bawsang langai mi a mai kaja lam hpe laika si laika yan hte ka jahkrat shadan ai hku nna lachyum hpring hkra n dang ka ai rai nna ntsa lam ga shadawn hku sha madun dan lu ai.

2. Lisu bawsang (Yaw Yin);- Lisu bawsang gaw tsam marai shapraw lu ai bawsang rai nga ai. Lisu bawsang hta mung ga hte hpun palawng ni shara hta hkan nna shada da naw shai shajang nga ma ai. Shanhte gaw ndan gap ai hta ram ma ai rai nna shanhte a masat kumla mung ndan masat kumla rai nga malu ai. Lisu bawsang ni gaw kaga mungdan shara shagu hkan mung grai dam lada ai hku nga ma ai. Wunpawng bawsang hku nna nga ai ni hpe sha anhte tsun lu na ga ai.

Shanhte a laklai ai lam hpe tsam marai rawng ai bawsang, tsam marai shapraw lu ai bawsang ngu shamying masat saga ai rai nna shanhte a tsam marai ni gara ra kaw pru ai ntsa lam tang madun lu na rai nga ai. Nam maling mala de hpun sau tam ai prat hta hpun sau hkan tam ai hta kaga bawsang ni grai shakut nna du ai shara hkan Lisu ni shawng lai ai hkang hkang ai nga tsun ma ai, hka rum ninggam, lunghtawn, lungma anhte kaga ni e yu mada yang baw she sin ai shara hkan nga ai nlung sai ni hpe Lisu bawsang ni lu la nga ma ai. Mana maka tsaw ai kadung hpun ni hta mailak dit lung nna lagat gat kung di lu nga ma ai. Kaga Wunpawng bawsang ni n-galaw lu ai jangwawm sun hpe galaw nna sut masa sharawt la lu nga ma ai. Jangwawm ngu ai gaw ahpun, alap asi yawng ju kaman rai nga ai. Dai majaw tsam n rawng ai ni jangwawm sun n lu galaw ai.
Dai daram yak ai hkai nmai hkai nna hpaga gun rai shatai lu nga ma ai. Dai majaw Lisu bawsang gaw tsam marai shapraw tsam dat lu ai bawsang rai nna shanhte a tsam marai hpe yu nna kaga bawsang ni mung hkan shakut ai a majaw, Wunpawng sha ni hpe tsam marai grau nga shangun ai bawsang rai nga ai.

3. Lhovo bawsang (Maru);- Lhovo ngu ai a ntsa lam lachyum gaw hkahku ngu ai lachyum rawng ai. Lhovo shada mung shawng nnan e hkahku de na ni hpe Lhovo nga nna tsun ai. Dai kaw na angwi ngwi sha hpang jahtum bawsang ting a mying tai wa ang ai. Shi a npawt majun gaw wakang wa ngu ai lachyum rai nga ai. Hka hpawk lwi pru ai shara langai mi kaw nlung wakang kaw lwi ing ai nga ma ai. Dai wakang kaw ing taw nga ai hpe ja lu ai mare masha ni hpe wakang sinwa ai ni ngu ai kaw na hpang jahtum e dai hkahku maga na ni yawng hpe wakang masha ni ngu shamying ai ngu tsun ma ai. Lhovo la langai mi gaw Jinghpaw buga de sa du ai.
Shi du ai mare htinggaw shagu, shi mu ai arai yawng hpe ru hkum (hti hkum) hte hkrak matsing ai. Dai majaw shi hpe mu shagu ru ai wa ngu nna mying jaw ai kaw na Maru nga shamying ai nga ma ai.

Ndai bawsang ni gaw hpungmai krung, hpungmai hka masawn, hkahku maga de Rawang hte matut nna nga ai. Ndai bawsang ni gaw pyaw pyaw kabu gara sha nga chye ai amyu rai ma ai. Shanhte a htunghking ningli law law lu ma ai, grai yak ai baw manghkang ni hpe mung pyaw pyaw rai, kabu gara let hparan chye ma ai. Shanhte a pyaw hpa htunghking langai mi hpe tsun ga nga yang, nta galaw numchyang wa hpe nta nnan dingshawn shang ai shana, masha mali manga e jawm achyaw garu jahproi nna nbaw shat gindum bawt jaw, tsa dat jaw di jahpoi achyaw ai zawn raitimung, maraw raw shagrau ai she rai nga ai. Dai hpe Lhovo ga hku Lho chyaw ik ngu nna shamying ma ai.

Moi prat hta mare langai hte langai, ma, salang, num ma yawng mare shada shala hkat ai lam mung nga ai nga nna prat dep salang ni tsun dan ma ai. Kade nna ai shaning hkan du hkra Nawnghkyi hte Jamga gaw mare hku naw shala hkat ai nga ma ai. 1959 ning hta Jase krung na Hpuk Shik ni a manau kaw Bwitsam Lazuk ga de na salang lahkawng gaw dai manau poi de loi hpang hkrat nna du sa wa ai, nau baw bu shang ai shana ning-rim rim yang, manau nta de du ai.
Nta madu wa rai nga ai Hpuk Shik Lum Hkawng gaw dai yan hpang de sa nna nan nau jau du ai gaw hpawt na du yang hkrak rai na wa nga nna sa tsun ai, nta madu wa mung tsun shaga na hte tsun shaga kau da nna shi a gawk de bai wa mat sai. Tsa hte si shat lajang ai ni mung manam yan a matu loi mi hpang hkrat taw ang ai, kade nna yang, manam shan lahkawng gamu hkat bang wa ai. Dai shaloi poi madu tai ai hpaw mi langai mi gaw tsa tsamai kaba langai mi hte shan katsing makai langai mi la sa nna e jinghku manam yan e anhte Hpuk Shik ni a pyaw hpa manau kaw ndai tsa hpe jawm garan lu nna pyaw pyaw nga ga, nga nna tsa sa jaw jang, manam yan mung she rai, she rai nga nna kabu gara tsa jawm dat lu ma ai. Laika ka ai wa hku nna hpa byin ai rai ma ni nga, marai langai ngai san ai ga hpe na kau dat ai.

Dai ga san hpe kaga langai mi gaw hpa n rai law, tsa hpyi ai rai ma ai law, nga ai hpe mung na kau dat ai. Shat lu sha lawan n jaw nna shalu na malai shada gamu hkat masu nna pyaw poi maga de chye gale la ai, pyaw chye ai gaw Lhovo bawsang ni sha lu ma ai. Mukchyik na hpung-up sara Lanye Ze Lum tsun ai mana gaw nye manang wa a du nhtu hte sa kadoi hkra ya ma hka nga tsun ai, laika ka ai wa gaw kaja wa kadoi hkra ya ai shadu nna kaning rai hkra ai, kade daram sawng ai i? ngu san yang, du hpyi yung hkyi daram ram shara lahkawng gaw naw dun ai nga nna tsun ai.

Tsun mayu ai lam gaw Lhovo ni ga shaga ai hta grai sawng ai hpe ahpa sha mung chye tsun ai, grai hpa ai hpe grai sawng ai hku mung chye tsun shaga ai. Shanhte hta pyaw chyai asan chyai ai ga shaga hpaji ni grai lu ma ai. Shawng de kalang mi Hpungmai hka makau Tsane ga kaw, ma kanu langai mi gaw ka hta shi a kasha ma ngai hpe bang gun nna Hpungmai hka hkin-gau garet mat wa yang, kashawt galau nna ka hte ma ngai Hpungmai hka la-ing maga de taleng mat wa ai. Dai lam hpe shiga bai htawn ai wa gaw Tsane bu ni gaw Hpungmai hka la-ing kaw ma ngai hpe htingga kaba hte she hteng bang nga ma ai ngu nna tsun ai. Dai tsun ai lam hpe n jaw ai ngu yang mung n mai nga ai, shi tsun ai lam hta lachyum shai ai lam hpa n nga ai, raiti mung lang ai ga hpe jashai tawn da ai majaw, dai ni du hkra mani hpa, pyaw hpa tai nga ai.

Lhovo bawang ni a pyaw pyaw kabu gara rai nna chye nga ai htung hking sat lawat ni hpe laika hte sha dang ka lu ai n rai nga ai. Duwa Quk Hkaung Shawng Gyung shi garai n si ai bat mi laman hta laika ka ai wa hku nna Myitkyina tsi rung kaw sa kawan ai. Dai shaloi duwa shi gaw baw sharawt nna myi n lu hpaw sai, sa kawan ai manam ni maga de shingdu yawng nna tsi rung yupku makau na shamyet dung lahkum kaw dung nga ai, machyi sin ai ni e, sara Ja Li mung sa ai ngu tsun dan jang, English hpyen gasat ai hta ningji dwi mung lawm ai nga nna tsun ai. Wunpawng sha ni English hpyen hpe hkap gasat ai shaloi na share ni hta Maran Pungga wa ngu ai langai mi lawm ai, dai hpe tsun ang ai ngu myit la ai.

Dai hpang duwa gaw sara nang kashu kasha kade rai sai i? nga san ai, num sha langai, la sha masum lu ai ngu tsun dan ai shaloi, tsau fa yaw wa le nga ai, laika ka ai wa la sha masum lu ai hpe machyi nna nsa htum wa nga ai Lhovo bawsang duwa Shawng Gyung grai naw kabu ya kau da ai. Dai majaw laika ka ai wa hku nna Lhovo bawsang hpe kabu gara pyaw pyaw chye nga ai bawsang re ngu masat la ai.

Dai ni du hkra raitim, Lhovo bawsang ni gaw tinang a bu hpun palawng nhpye n-ga ni hpe arawng la, makawp maga ai hku nna masha hpawng shara shagu bu hpun lang sumraw hkawm nga ai hpe mu lu nga ai. Amyu bawsang shagu ni tinang a htunghking hpe shalat, kyem da makawp maga ai lam galaw nga ga ai. Raitim Lhovo bawsang ni gaw kaga ni yawng hta tinang a htunghking hpe myi sha hpe zawn, maigan wa hkra ya n hkam rem kyem makawp maga nga lu ma ai.

4. Lachik bawsang;- Lachik bawsang gaw Lhovo ni nga ai hte ga jarit nna shing n rai kayau nna nga ma ai. Ngawchang hka masawn hkan nga ai Lachik hte kaga shara hkan nga ai Lachik ni loili shai hkat nga ma ai. Shanhte a atsam hpe alak mi shaw shapraw ga nga yang, lawan ladan re ai amyu bawsang ni re ngu tsun mai nga ai. Dai majaw lawan ladan, chyau lachyan re ai myu bawsang ngu masat la yang n shut nga ai. Shaga ai ga hte htunghking ni Lhovo hte ganoi yawng ngu na daram bung ma ai. Dai majaw maumwi sara nkau mi Lhovo hte Lachik a kaji hpe langai sha hku hkai ma ai. Shanhte a maumwi ni hte mabyin ni yawng ngu na daram lawan ladan re ai maumwi maubyin ni law nga ma ai.

Sara Mading Hkaw Sau tsun ai, moi prat hta shanhte a kaji langai mi gaw lani mi na nhtoi hta nam lam hkawm mat wa ai, shi a hkum hta nhpye hte n-ga shawng hpye ai, dai hpang shi a lahpa kaw sanat hpe bai hpye ai, sanat a ntsa kaw dai shani na shani jahka shat ka pau hpe hpye tawn da ai.

Dai hku hpye lang nna nam dawk mat wa ai, shani ka-ang shara langai mi kaw du ai shaloi, nam grai laja ai kata kaw shan nga wula langai mi hte man hkrum rai hkrum katut ai, nam grai laja ai shara kaw re ai majaw, shan nga hte sara Hkaw Sau a kaji gaw shada masawp hkat dep na daram ni hkat mat ma ai, shan nga wula mung nau kajawng mat nna hprawng na mung n chye, myi n grip ai sha yu tsap mat ai, sara Hkaw Sau a kaji gaw shi sinat hpye tawn ai hpe myit dum dat nna sinat hpe raw yu yang, sinat a ntsa kaw shat ka pau hpe hpye kahtap da nga ai.
Dai majaw sinat shawng n raw ai sha, ka pau hpe shi lahpa kaw na raw shayu nu ai. Raitimung dai ka pau hpe noi da na shara n mu ai rai nna shi a man kaw marawng taw nga ai shan nga rung kaw noi kau dat ai nga ai. Dai hpang sinat hpe bai raw nga ai laman, shan nga wula mung kajawng ap mat ai kaw na bai dum wa ang ai, rung kaw sara Hkaw Sau a kaji noi ya ai shat ka pau gun nna nam de gum tsat mat wa ai, dai shat ka pau hte hpawn hprawng mat ai gaw dai ni du hkra n mu mat ai nga tsun ai. Zai la ai nam shan a rung kaw shat ka noi dat ya lu hkra lawan ai masha gaw Lachik bawsang la wa hta lai nna kaga nga na zawn n nawn ai.

Waimaw Mading kahtawng kaw hpungtau langai mi nga ai nga ma ai. Dai hpungtau wa gaw hkum hkrang galu kaba n-gun atsam rawng ai hte Lachik ni a sat lawat hte maren, lawan ladan re ai wa rai nga ai. Lani mi na nhtoi hta masha mang langai mi hta kau ra ai. Dai mang hpe da-u hte hpawn nta ndaw kaw shapraw da sai nga ma ai. Moi na htung hte maren, mang hpai mang lup ai ni a matu tsa chyaru lajang nga ai hte mang hpai mang lup na masha naw hprai nga yang, dai hpungtau wa gaw tsa chyaru n lawm yang, n mai hpai lup yang gaw ngai hkrai hpai sa na nga, da-u hpe hta hpai nna lup wa kawng de shi hkrai hpai mat wa ai, mang sa sa ai ni agying hkan shachyut ra mat ai nga ai.

Lachik bawsang a lawan ladan re ai sat lawat hte maren, hpung masha ni hpe atsawm sha naw sharin shaga hpaji jaw nga na matu n dawt sai majaw, gadun ai hku sharin shaga ai rai nga lu ai. Shara shagu moi na htung hte kayau kaya rai nna bungli lamang jasat ai shaloi, lamang hpe lanyin shangun ai lam, ayak ahkyak law law byin shangun ai lam nga ai. Dai hpe nawku hpung woi ai ni grai n dawt let, aten sharen, myit hkam sharang nga ma ai. Raitimung, Lachik hpungtau wa zawn shi nan ta tut sanglang ai lam nau n nga lu ai. Lani mi hta Lachik salang langai mi hpe mayu ni kaw num sa san shangun ai nga ma ai. Mayu ni a nta wang de n shang ai sha, lam num maw kaw lagaw maga milagaw leng de mara nna nan nu ni hpe mayu daw mayu ai nga ai, jaw mai na, n jaw mai na, myit hkrum na, n myit hkrum na, dai kaw na tsun dat rit nga nna lakang baw e tsap nga ai mayu tai na wa hpe san dat ai da.

Mayu tai na wa bai tsun ai gaw nang mung num she hpyi ai wa lam num maw kaw na jahtau ai, nta du hkra sa rit le, ngu dat sai da. Num hpyi kasa wa bai tsun ai gaw nang num jaw na, n jaw na sha tsun u, jaw na rai yang manang wa shagup la na, n jaw na lama rai yang, ga shatum bungli sha rai na re, mayu tai na wa mung she jaw, she jaw, du hkra she sa wa rit, ngu tsun jang, lagaw leng kanawng sa wa nna nhku du ai hte num hpyi bang wa sai da. Kaja wa num hpyi sa ai shana gaw mayu ni n hkraw na zawn rai wa jang, ma ni jaw na nga nna ngai hpe tsun sai nga, tsun shadang la sai da.

Lahta e tsun ai lam gaw moi prat e byin ai lam n rai nga ai. Ndai prat hta byin ai lam rai nna laika ka ai wa hku nna gara shara, kadai wa ngu n tsun lu ai lam raitim, byin gaw byin lai wa sai hpe tsun jahta ai kaw na la ai lam rai li ai. Lachik kasa wa lawan ladan galaw ai majaw, mayu tai ai ni mung lanyan, aten la nga n mai mat sai rai nna byin ra ai num hpyi num ya ai lam grai lawan ai hku shabyin kau dat nga ai.

Lahta e tsun lai wa sai lam ni gaw lawan ladan re ai sat lawat nga ai Lachik bawsang ni ngu tsun mayu ai sha re. Ayup agup, anga amai rai nna aten shama ai Wunpawng amyu sha ni hte lawan ladan larau ladau re ai Lachik bawsang ni a sat lawat chyam bra shamu shamawt wa jang, amyu ting lawan ladan, larau ladau re ai mungkan hte shing-rau ai amyu ni tai wa lu na ga ai. Lachik bawsang ni hta kaga hte laklai shai ai htunghking ni mung lu nga ma ai. Shanhte hta labyu ngu ai myit shing-ran maumwi langai mi nga ai. Dai maumwi a pyaw hpa tsawm htap ai gaw Lachik myu bawsang ni a tsawm htap ai myit jasat hpe shapraw shadan dan ai myit jasat rai nga ai.
Kaga langai mi gaw mang hkrap hkrap ai htung rai nga malu ai. Myit su salang langai ngai si taw ai shaloi, da-u hpe baw lagaw masawp garet let, mang hkrap hpe hkrap nga ma ai. Mang hkrap ai shaloi, si taw ai wa a ahtik labau hpe chye ai ni e labau nut let hkrap ai majaw, maumwi galu ai hta hkan nna nhtoi brat hkrap ra nga ai. Mang kaw nan mang taw ai wa a labau hpe htik nga ai a majaw, madat la, na la, matsing la ai ni a matu myit hta grau hkra ai hte matsing sumhting na matu grai loi nga ai.

5. Zaiwa bawsang (zi) Zaiwa bawsang gaw Jinghpaw hte Lhovo bawsang kaw na htinggaw mying ni law law lawm nga ai. Shaga ai ga gaw Lhovo, Lachik hte bung nna mying shamying ai lam hta Jinghpaw hte bung nga ma ai. Jinghpaw buga a hka nam sinpraw maga de law law nga ai. Shanhte a buga law malawng ya Miwa mung de lawm mat ai, shanhte a laklai ai lam hpe gawn dan ga nga yang, magrau grang ai ngu tsun mai nga ai. Shanhte lang ai nhtu ni mung gasat gala ai shaloi lang ai baw nhtu ni rai nga ai. Ya Miwa mung Yunan mung daw No, 2 kaba htum mare gaw Zaiwa ni a mying hte de da ai mare rai nga ai. Zaiwa bawsang ni a kaji ni a prat hta Saphkung hka sinna maga ma hkra gasat maden mat wa yang, shanhte a kahpu kaba wa hkrat sum ai shara hpe hpu hkrat sum ai shara ngu masat da ai majaw, ya aten hta Mangshi mare kaba tai wa ai nga ma ai. Dai hpang Je Hpang mare hpe mung hpyen wa hprawng shakram sai ngu ai hku Je Hpang ngu shamying nga ma ai.

Je Hpang ngu ai mare gaw Gye Hpang ngu ai Zi ga, hpyen wa hprawng shakram ai kaw na byin wa ai. Shanhte a magrau grang ai a majaw, hpyen luksuk mana maka law ai ni hpe gasat jahtaw kau lu ai lam rai nga ai. Magrau grang nden marai rawng ai hte maren, shangwi shapyaw madum sumpyi hta mung ram nga ma ai. Kaga amyu bawsang ni a shangwi shapyaw nsen ni gaw n chye na ai, kaga wa a matu madat hkam sha lawm na matu yak nga ai.

Raitimung Zaiwa amyu ni a madum sumpyi hte shangwi shapyaw ai lam gaw n chye na ai kaga wa mung madat hkam sha pyaw nang lu na daram pyaw nga malu ai. Zaiwa ga hta nan mung madat ai ni a matu htim kap wa na zawn nga ai, na hkrit na zawn nga ai manawng pru taw nga malu ai. Dai majaw Zaiwa bawsang hpe magrau grang, nden rawng ai bawsang ngu masat matsing da mai nga mali ai. Zaiwa amyu hpe bu hpun palawng hta sha nrai yang, Zaiwa rengu masat la yak nga ai. Shing nrai Zaiwa ga ga ai shaloi she Zaiwa re ai lam chye lu nga ai. Hpa majaw nga yang, shanhte gaw kaga amyu bawsang ni a ga shaga ai shaloi, dai bawsang ga hpe tinang a ga zawn hpret shaga lu ai majaw rai nga ai.

6. Jinghpaw bawsang;- Jinghpaw bawsang ni hpe kaga bawsang ni hku nna gumsheng ai bawsang, jawat jana law ai, lanyan lanyin ai, angwi abwi, ayup akup nau nga ai ngu nna shamying ma ai. Lahta na lam ni hpe gumhpawn nna laika ka ai wa hku nna mying jaw ga nga yang, myit magam rawng ai ni ngu mying jaw mayu ai, jawat jana law ai ngu tsun ai hta shat sha nga yang, n-gup krang ai ni hpe jawat ai, manang wa shat sha garai n ma yang, dun ye ye ai hpe jawat ai.

Dai ni gaw hkum kaw hkra wa ai baw n raitim, arawn alai, shamu shamawt lam hta manaw manang hte kanawn mazum ai shaloi n htuk ai majaw, jawat ai sha rai nga ai. Jinghpaw du langai nau gumsheng ai majaw, mare buga masha ni bra mat ai, mare shawa masha n law mat ai raitim, bading lam nummaw lam dan, lam shawt ai hpe masha n-gun n dang sai ngu n tawn da ai sha, nhtoi law law shama nna ngut kre hkrang hkra dan shangut ai nga tsun ma ai.

Dap shi nta gap ai gaw du ni a arawng sari rai nga ai, kalang lang mare shawa n law jang, dap shi nta hpe masum ning daram aten la nna gap chye ai nga tsun ma ai. Dap shi nta gap da nna rawng na nta masha n law ai majaw, nta daw mi tsam daw mat sai raitim, daw mi de gaw majing, nta masha ni rawng nga ma ai nga tsun ma ai.

Dai gaw nta mashan n law mat wa tim, dap shi nta ngu ai arawng sadang hpe n shamat ai majaw rai nga ai. Nta masha ni nga kaji kadun wa ai raitim, dap shi nta hpe gaw n kadun shangun mayu ai lachyum rai nga ai. Shing rai lani mi gaw bai nga mayat nna dap shi bai hpring wa na ngu nna myit mada ai myit hpe n shamat kau ai lachyum rai nga ai. Gumsheng ai lam gaw tinang a du magam sari sadang hpe makawp maga ai lam rai nga ai. English hpyen du langai mi a laika hta Jinghpaw bawsang ni hpe tsawra mai ai gumsheng ai amyu ngu ka da ai.

Jinghpaw bawsang ni gaw du ni a ningja ningdan pru na matu, du mying ni hpe kaga san, Aja, Azau, Anang nga nna shamying chye ma ai. Kaga bawsang ni hku nna Jinghpaw ni hpe mada mu ai ga malai gaw Jinghpaw tin yang, hpahka hkintau kangaq ai ngu ai ga malai rai nga ai. Kaga bawsang ni hku nna gaw shat sha ma ai hte rau hpahka hpe hkintau kaw bang lang nna hkrun lam de, lu mat wa yang mung lu mat wa na rai nga ai. Raitim Jinghpaw tin yang gaw hpahka hpe hkintau kaw bang la nhtawm, naw shakawp nna hpahka lu la ai hpang tsep kawp jin ai shaloi she rawt nna hkrun lam de hkawm mat wa na ngu ai masa rai nga malu ai.

Dai majaw shat sha ma jang, hkintau hpe grai lawan ai hku kangaq yang, dai Jinghpaw la wa gaw grai tin ai ngu chye yu la nga ai. Ndai prat hta bawsang shagu ni tinang a htunghking laili laika hpung hpaw nna shakut mat wa nga ai ten hta Jinghpaw bawsang ni gaw manang wa galaw ai hta mung tinang na lawm sai hku myit kau, tinang galaw ai hpe mung yawng na rai sai hku myit la nna nga hpang hkrat kau nhtawm, lai wa sai kade nna ai shaning kaw na sha Jinghpaw htunghking hte laili laika hpung rung ni hpaw la nga ma ai.

Lahta e tsun lai wa sai bawsang shagu hta rawng ai atsam marai hte de a manu ni gaw Wunpawng amyu sha ni a sutgan n-gun ni rai nga ai. Dai bawsang ni hta na langai ngai n lawm ai rai yang, Wunpawng amyu langai n mai byin nga ai. Dai majaw bawsang shagu na bawsang ningja ni pru wa na matu, bawsang shagu ni gaw tinang a bawsang htunghking hpung ni hpaw nna shakut shaja ra nga ga ai.

Rev. Pungga Ja Li

Jinghpaw a hkap la hkan sa shatup la (Pang 1)

BAWNU HKRAW NA DARAM RE AI NHTOI

Tsun yang sha shayi sharawt sha ai, shayi sharawt poi, nga nna aloi ali tsun hkra raitim,

1. Dat kasa ni hte ka madun lai wa sai lam ni tsun jahpra hkat ai lam,
2. Jaw jau nga ai nat ni hte seng nna hkinjawng, Dumsa ni hpe tsun madun hparan dan ra ai lam ni,
3. Dai shani shanhte kaw sa du ai Mayu shayi dama manam ni hpe ngwi pyaw ga hte numhtet numra tsun shaga ya ra ai lam ni,4. Kungdawn shingnoi bawn na lam,
5. Num sa sa na matu masha ni hpe lata san da na lam ni hta n-ga, kaga si shat shadu lu shadu sha na lam ni a majaw, Mayu ni a nta dinghku hta baw nu hkraw na daram amu law nga ai.

Ndai num sharawt ai poi nhtoi hte ting Dama manam ni gaw, Janghtung wa a nta e, but nga nhtawm, tsun shaga ra ai lam ni hpe dai kaw nna ginsat jahkrum la lu ma ai rai.

KUNGDAWN SHINGNOI BAWN AI LAM
Anhte kadai raitim tinang a shayi sha, kajan kasha hpe, tsaw ra ai dama ni hpang de jaw ya sha ai shaloi, kahpu kawa kanu kana ni gaw, mi Mahtum lik alai, Mahta matsun a kahprai ai sha, sharung kungdawn jaw chye ga ai.

Dai hpe shingnoi hta bawn bang ya ra ai. Dai zawn bawn bang ya ai shaloi, n law htum shingnoi lahkawng rai ra ai. Dai hta gade jan bawn mayu yang mung tinang a nga mu nga mai ai hte maren bawn ya lu ai. Dai zawn shingnoi hta bawn bang ya dat ai rai ni hpe, sharung kundawn ja nga ma ai. Gaja wa tsun yang dai ja gaw, Mayu ni shayi jan hpe garan ya ai sut Sali wunli ni nan rai nga ai.

Dai sut Sali hpe shingnoi hta bawn bang ya dat yang, shingnoi lahkawng gaw grau ahkyak ai re. Dai ahkyak ai shingnoi yan hpe, Chyingbaw shingnoi, chyingmai shingnoi, oi, shing nrai shingnoi kaba, shingnoi kaji nga ma ai.

Shingrai dai shani e, Mayu ni gaw Chyingbaw shingnoi ngu na hta
1. Lahpaw kang hte atsawm sha mayawn hkra di ai sharim nhtu.
2. Kungdawn n-ga.
3. Num labu.
4. La labu ( Bu jaung ).
5. Num palawng.
6. Hkachyi.
7. La baw hkaw.
8. Lahkawn man mi.
9. Gumrit man ni, shing nrai n lu yang tai mi.
10. Lakan man mi.
11. Chyaru dumhkru mi.
12. Myi kaja ai nhkrun nai lahkawng.
13. Nai myi kaja ai nai hpaw lahkawng.
14. Shagyi shabawn gup rai ra ai ( tai n lang ma ai.)
15. Shapre makai lahkawng
16. Lasi makai lahkawng
17. Gai myi kaja tsawm ai shanam pa lahkawng.
18. Ka mai si n waw ai langai.
19. Waw ai ka mai langai.
20. Shat kada ni di nna hkum hkra bawn bang ya na rai. Dai Kumba ri langai hte nhtu mung shalawm na n mai malap ai.

Ya dai chyingbaw shingnoi ngu ai shingnoi kaba hpe bawn ai hpang shingnoi kaji rai nga ai chyingmai shingnoi hpe mung bawn ra nga ai. Dai shingnoi hta
1. Nhtu kaba langai.
2. Nai ahkyep sep ningdaw ngu na hpamaw nhtu langai. ( Ndai nai sep ( hkyep) nhtu gaw sharim nhtu a manang rai nga ai. )
3. Kumba ri hte Nhtu kaba.
4. Num shing nrai La labu hte palawng.
5. Lahkawn hkawn man ni.
6. Chyaru dumhkru mi. kaga ngam ai rai ni gaw mi shingnoi kaba rai nga ai chyingbaw shingnoi hta shalawm ai hte maren nsi nai si nli ni yawng jahkum shatsup ya ra ai. Bai ndai shingnoi hpe mayu majing ni hta nga mu nga mai lam dumhprut ai rai yang mare shawa, jinghku ni bawn jaw ya ai htung nga ai.

Dai shinnoi madung lahkawng bawn ngut ai hpang, daini shabawn shayu sha ai shayi sha hta Hpu gap sha mayu ai kahpu kanau mayu mi lawm ai rai yang, Hpu gap shingnoi ngu ai ni naw bawn ai. Dai hpu gap shingnoi bawn ai hta gaw,
1. Nhtu kaba langai.
2. Kumba ri langai.
3. Lu lawm ai ni Hkachyi.
4. Lahkawn man mi.
5. Num shing nrai, la labu hte palawng.
6. Ri nawng hte Htu Nawng ni hte nsi nai si nli hkum hkra, bai shat kada mi rai na rai.

Shat kada gaw shingnoi hkum shagu hta lawm ra ai. Shingdi shingnoi ni hpe bawn bang ya ai hpang mayu ni naw lajang ra ai rai ni gaw,
1. Kumba ga ri nawng langai.
2. Bu bai ngu ai maraw dumsa shabrai Ri mi.
3. Yu hkrawng mahku ja ngu ai Ri nawng mi.
4. Sumkrung mayawn hta
( a ) Ri nawng mi.
( b ) Nam na Ri dinghkum lahkawng, Sum-krung ngu ai shaman ru lahkawng, mung ra nga ai.

Dai sumkrung mayawn hpe shabawn ai lam gaw ndai hku rai nga ai. Ya nambat mali hta madun ai rai ni hpe Wa lahkru hte lahkawng lang hkindang ra ai. Dai lahkru lahkawng a ntsa e, Shagyi hpe mali hpra garan nna grup di tsat tawn ra ai.
Ndai zawn re ai sumkrung shabawn gaw chyingbaw shingnoi hte chyingmai shingnoi yan lahkawng yan hta shalawm ya na matu htung gaw rai nga ai. Raitim n di nngut ai ni gaw shada da yu ra ai rai.
Ya madun lai wa sai hte gaw kungdawn shingnoi a lam rai nga ai. Dai kungdawn shingnoi a shinggan e,
1. Dun di
2. Dun hkra
3. Yaw Wa
4. Makyit nba.
5. Jawn gumra
6. Shingnan yam
7. Wa htau nhtu
8. Lahkum daw nhtu nga ai ni mung sharung shakau dat ya ra nga ai. Dai zawn hkum hkum tsup tsup re ai hpang, Num nnan jan gaw, kanu kawa a dum nta dap nu dun kaba a dun sat dun maga san tawn da ai lahkum hta mawn sumli nna dung nga na. Dai ten hta mayu ni gaw, shayi ( num ) sharawt tsa jaw lu na.

Dai hte kahproi kanoi sha Dama ni maga de na san tawn da ai masha shing nrai Dat kasa kaba wa shang sa nhtawm, Num jan a kanu hpe ta mayan ja shaw jaw na. Shaloi kanu mung, “E, ngai sha e, ndai sumkrung shabawn zawn rai, a dinghtawng dingbrang, Mayat maya galu kaba sutlu gansu, naimam nsi naisi ni mung, nsa sha nnan htap, yam nga ni hta adu du nun ai hkrai jawng, nrung rung hkun ti hpawng, sut pungding dai ningngai, gan punghkaw kaw shingrai chyai sit oi” ngu nna shaman let, shagyi shingyan hpe lata hta latup la nna kasha jan a baw hta ru bun ya na rai.

Dai ngut ai hte rau num nnan woi sharawt na san da ai wa gaw, shi a yung hkyi hte num nan jan a hkra lata yung dawn hpe mahkai sharawt woi sharawt na aten gaw, jahpawt htoi bri htoi brawp, hprim hpram re ai ten tsingdu tsingman n su, kakrit kadawn n garu ai shaloi rai na rai nga ma ai.

MAYU HTINGNU NNA RAWT PRU WA AI LAM
Ten ladaw hkrak hta kanu jan kasha hpe shaman ga tsun ngut ai hpang, num rawt woi sharawt la na rai. Shing rai woi pru wa jang,
1. Mayu ni san tawn ai Kumba yen jan tai na jan
2. Dama ga e, num nan jan hpe woi shaman na shaji jan
3. Num nnan woi dun ai wa hte num nan jan.
4. Sumkrung shabawn hpai ai wa
5. Chyingbaw shingnoi gun ai jan
6. Chyingmai shingnoi gun ai jan.
7. Hpu gap shingnoi gun ai jan.
8. Kaga kungdawn rai gun ai ni langai hpang langai garu kachyi n nga ai angwi sha, yan pru wa na.

Dai zawn dap nu dun kaw nna, rawt yan wa ai shayi manam ni a shawng e, Le-npan jahtum na chyinghka kaw, dai nta na kanu kaning ni gaw,
1. Nbaw shat hpe hkuwan hta kra tawn
2. De a ntsa e, Udi ni sumpum da.
3. U hkrawng shadu mara,
4. Shan jahkraw ni sumpum mara da re ai si shat ni hte , tsawm ai bujung ni rau makai mayawn kra tawn n htawm, tsingdu tsing man ni pyi n shamu, nanhte shayi sut shadang gan ni mung hkum gasu, Ja Raw hkawn wa ai de hkum kanga, zaw shingnan tai nna hkum hkan oi, kalik oi, kalik chyuk, chyuk, pak , pak , ngu ga ngwi ga pyaw hte ja hpaga ni a hkawn minla ni hpe bau hte dun di nna lalaw la na rai nga ma ai.

Shing rai num nan woi ai ni n-na n-gau rup, numshang hkyawm re ai du hkra sut shaga lu nga ai. Dai hku galaw ai lam gaw masha a myit zawn sutgan ni a myit minla mung dai jan hte dai manam ni kaw hkan nang mat na tsang ai majaw rai nga ma ai. Ya dai num sa sharawt woi la ai num rawt nanam hpung hta, lawm ai masha ni jaw,
1. Num sa sharawt la ai dat kasa ni.
2. Num nan hpe sa sa ai num sa manam ni rai nna, amyu lahkawng kapyawn kayau lawm nga ma ai. Dai zawn uhpung n bung ma ni hte maren, gun hpai ai amu lit ni mung, n bung nga malu ai.

Num sa hpung ni gaw Hka kaba du shagu, mahkrai htan ja, dabang, sara pangsau du shagu dung ja, Hpung punghkaw kaba taw ai shagu, punghkaw htau ja ni jaw ya na rai ma ai. Dai hpe num woi sa ai ni gaw, gingdan ai hku yu yu nna, ga ngwi ga pyaw hte, kabu gara shaw jaw ya na lit nga malu ai. Dai zawn jaw ya ai kumhpaw kumhpa ni gaw shade wode nga nna shadawn shadang ai n nga ai. Shada da htawm hpang de kajai na matu shing neng makrai hkat ai lam sha re ai majaw, hkap la ai ni mung malut shaji malut kani kaji kajaw ni hpe mung n nawn ai sha tau la chye ma ai.

Num nan ni hpe Dama ni gaw numshang yang kaw a tsawm sha shingnam nep hkra di tau la ra nga ai. Dai shara du jang shanhte hkring sa na rai ma ai. Dai ten hta san tawn da ai ni gaw chyaru tsa hte sa kabat la na rai. Dai zawn chyaru tsa hte kabat tau la ngut ai hpang Numshang ja ngu ai hkum mi mung jaw ra ma ai. Dai ja lu la jang dai shara kaw nna bai rawt n htawm, Kasa wa a nta e shang manam na rai ma ai.

Dama manam ni kasa wa a nta de shang jang san tawn da ai ni gaw shara madun ai hte hkap hkalum la na rai. Dai hpang la ningnan wa a kanu, shing nrai karat jan sa nna shachyen ai hte tsa jaw lu na rai.

Dai ten hte kahproi kanoi la ningnan wa mung N-hpye e myen, N-ga grang , hpun palawng atsawm sha bu hpun let, manam shachyen kani ni gam jaw chye ma ai. ( Malut salik ni hpe ngu mayu ai.)

Hkat lat tam ja mung jaw ra nga malu ai. Ya shanhte gaw dama ni njin di ga dai kaw naw nga nga na rai ma ai. Dai ten hte hta dat kasa ni hte Dama myit su salang ni gaw, jaw ya na hpu ja ni hpe jaw ya magang na rai ma ai. Dai shani jaw ya ai ja ni gaw mi nnan e, dat kasa ni shada da tsun jahkrang da chyalu ja ni re ai majaw , grai tsun galu nga na lam n nga nga ai. Tsun gadi da ai daram nlu shagu lu jang mung, gingdan ai ja rai hte tawng ban na rai ma ai. Dai shani jaw ra ai ja ni hta byin mai ai rai yang,
1. Ja hkap panep.
2. Kawa mayan ja N-hka kin-yang.
3. Gumhpraw kawk
4. Shingmang malai ja.
5. Mayu ji mun ja.
6. Hkachyi, Magwi kawng, Yang Hpau, Lak hkyik, Gumhpraw joi, nga ai ni hta na dang di lu ai made jaw ya magang na rai.

Dai shani n jaw n ya lu ai ni hpe, Nbye htang ai shani gun jaw gun ya na rai. Ndai zawn re ai daw gaw ninggawn shawa dawtsa a htung tara masa hte maren gun hpai ai lit ni rai nga ai.

Source; Pawngyawng sha ni a Num wawn Num la lam, Sara Hkyeng Nang.